بیزانسی، هنر
بیزانْسی، هُنر (Byzantine)
شیوه‌ای در معماری و هنرهای تجسمی که در قرون ۴ و ۵م در بیزانس[۱]، پایتخت امپراتوری روم شرقی[۲] پدید آمد. شیوۀ بیزانسی تا ایتالیا، سراسر بالکان، و روسیه اشاعه یافت و قرن‌ها در آن‌جا تداوم پیدا کرد. چکیده‌نمایی[۳] بسیار، تأکید بر خطوط پررنگ، به‌کارگیری قالب‌های هنری انعطاف‌ناپذیر، و استفاده از رنگ‌های تند همچون طلا، از ویژگی‌های این شیوه‌اند. هنرمندان بیزانسی در موزائیککاری[۴]، مصوّرسازی نسخ خطی، و شمایل‌نگاری[۵] سرآمد بودند. در معماری بیزانسی، گنبد آویخته بسیار مرسوم بود. ازجمله نمونه‌های کلاسیک[۶] معماری بیزانسی، کلیسای ایاصوفیه[۷] در استانبول (۵۳۷ـ۵۵۲م)، و کلیسای سان مارکو[۸] در ونیز (قرن ۱۱م) درخور ذکرند. هنر بیزانسی در شیوه‌های نقاشی قرون وسطایی[۹] تأثیر گذاشت، و از قرن ۱۳م شیوۀ طبیعت‌گرایانه[۱۰]تری در غرب شکل گرفت. (← هنر_قرون_وسطایی).
تاریخ آغازین. کنستانتین کبیر[۱۱]، نخستین امپراتور مسیحی روم، پس از آن‌‌که امپراتوری‌های روم شرقی و غربی[۱۲] را یکپارچه کرد و به‌فرمان خود درآورد، در ۳۳۰م پایتختش را از روم به بیزانس منتقل کرد. از آن پس این شهر قسطنطنیه (استانبول کنونی) نام گرفت؛ هنرهای تجسّمی که بر بیان ایمان، شعایر، و اصول اعتقادی کلیسای صدر، در همین شهر شکوفا شد. در قرن ۶م (۵۲۷ـ۵۶۵م)، امپراتور یوستی نیانوس[۱۳] اجرای آثار هنری باشکوهی را در ابعاد بزرگ سفارش داد. موزائیککاری رایج در هنر بیزانسی، در تزیین کلیساهای روم غربی نیز تجلّی یافت؛ ازجمله در کلیساهای قرن ۶م راونا[۱۴]، تصاویر دینیِ نظرگیری بر روی دیوارها و طاق‌های قوسی وجود دارند که با رنگ‌های درخشان و پرتلألؤ، و خطوط واضح و برجسته نقاشی شده‌اند.شمایل‌شکنی. (شمايل‌شکني[۱۵]) در قرون ۸ و ۹م، هنر پررونق بیزانسی متوقف و حتّی منهدم شد. استفاده از تندیس و شمایل در هنر دینی، بحث و جدل‌های تندی برانگیخت. شمایل‌شکنان آثار هنری دینی را، پیکره‌های حکاکی‌شده‌ای می‌دانستند که در کتاب مقدّس تکفیر شده‌اند. آنان به یکسان‌بودنِ شمایل‌نگاری و بت‌پرستی، و منع آن معتقد بودند. متقابلاً شمایل‌پرستان[۱۶]، شمایل‌نگاری را موجه و حتی مفید قلمداد می‌کردند. در ۷۲۵م، شمایل‌شکنان پیروز شدند و از آن پس شمایل‌نگاری را ممنوع کردند و تا ۸۴۳م که این منع برداشته شد، تولید آثار هنری کاهش یافت. با این‌‌حال، گرچه پس از آن هنر به کلیساها بازگشت، به قراردادهای شمایل‌نگاری نرمش‌ناپذیری محدود شد. از آن به بعد موزائیککاری براساس اصول خشک و مدون اجرا می‌شد: مسیح می‌بایست در مرکز بخش گنبددار کلیسا ظاهر می‌شد، و مریم عذرا[۱۷] و کودک در مخارجۀ پشتخان کلیسا[۱۸]. در ردیف زیرینِ تصویرِ مسیح، وقایع مهم سال مسیحی تصویر می‌شد که عبارت‌اند از بشارت تولّد مسیح به مریم عذرا، تصلیب مسیح[۱۹]، و رستاخیز مسیح[۲۰]. در زیرِ این تصاویر، قدیسان، شهیدان و اسقف‌ها به ترتیب در جایگاه خود قرار می‌گرفتند. شیوۀ بیزانسی تا چندین قرن در شمایل‌نگاری یونان و روسیه تداوم یافت.
- ↑ Byzantium
- ↑ Eastern Roman Empire
- ↑ stylization
- ↑ mosaic
- ↑ icon painting
- ↑ classical
- ↑ Hagia Sophia
- ↑ St Mark
- ↑ medieval
- ↑ naturalistic
- ↑ Constantine the Great
- ↑ Eastern and Western Roman Empire
- ↑ Emperor Justinian
- ↑ Ravenna
- ↑ iconoclasm
- ↑ iconodules
- ↑ annunciation
- ↑ apse
- ↑ crucifixion
- ↑ resurrection