فایده گرایی
فایده‌گرایی (utilitarianism)
در اخلاق، این آموزه که آنچه سودمند باشد نیک است و، درنتیجه، ارزشِ اخلاقیِ هر عملی با سودمندی نتیجه‌اش تعیین می‌شود. اصطلاح «فایده‌گرایی» به‌نحو مشخص‌تر به این گزاره اطلاق می‌شود که هدفِ متعالیِ عملِ اخلاقی و شالوده‌ای که همۀ موازین اخلاقی باید بر آن استوار باشند، عبارت است از تأمین بیشترین خوشی یا رضایت برای بیشترین تعداد. این هدف را معیار نهایی ارزیابی همۀ نهادهای اجتماعی به‌عنوان خوب یا بد نیز به‌شمار آورده‌اند. فایده‌گرایی در شاخص‌ترین شکل آن از جانب ویلیام پِیلی[۱]، در کتاب اصول فلسفۀ اخلاقی و سیاسی[۲] (۱۷۸۵) و از جانب جرمی بنتام[۳] در کتاب مقدمه‌ای بر اصول اخلاق و قانون‌گذاری[۴] (۱۷۸۹) مطرح شد. سایر نمایندگان سرشناس فایده‌گرایی عبارت بودند از جان آستین[۵]، جیمز میل[۶] و پسرش جان استوارت میل[۷]. آستین در کتاب خود به نام حوزۀ تعیین‌شدۀ علم حقوق[۸] (۱۸۳۲)، دفاع نیرومندی از نظریۀ فایده‌گرایی کرده است. جیمز میل در مقاله‌های متعددی این نظریه را تفسیر و به زبانی عامه‌فهم بیان کرد. جان استوارت میل، که فایده‌گرایی را موضوع یکی از رساله‌های فلسفی خویش (فایده‌گرایی[۹]، ۱۸۶۳) قرار داده است، تواناترین پرچمدار این آموزه پس از بنتام به‌شمار می‌آید. هنری سیجویک[۱۰] از پیروان معاصر میل، بیان جامعی از فایده‌گرایی میل در کتاب خود به نام روش‌های علم اخلاق[۱۱] (۱۸۷۴) عرضه کرده است. اندکی بعد، هربرت اسپنسر[۱۲] و سِر لسلی استیوِن[۱۳]، اولی در کتاب داده‌های اخلاق[۱۴] (۱۸۷۹) و دومی در کتاب علم اخلاق[۱۵] (۱۸۸۲)، درصدد برآمدند که این نظریه را با اصول تکامل زیستی[۱۶] به‌نحوی که در آثار چارلز داروین[۱۷] شرح داده شده بود، درآمیزند. ویلیام جیمز[۱۸] و جان دیویی[۱۹] از فایده‌گرایی تأثیر پذیرفته‌اند. دیویی هوش[۲۰] را، هم به‌عنوان ارزش متعالی و هم به‌منزلۀ معتبرترین روش دست‌یافتن به سایر ارزش‌های مطلوب، جانشین لذت[۲۱] یا خوشی[۲۲] کرد.
- ↑ William Paley
- ↑ Principles of Moral and Political Philosophy
- ↑ Jeremy Bentham
- ↑ Introduction to the Principles of Moral and Legislation
- ↑ John Austin
- ↑ James Mill
- ↑ John Stuart Mill
- ↑ Province of Jurisprudence Determined
- ↑ Utilitarianism
- ↑ Henry Sidgwick
- ↑ Methods of Ethics
- ↑ Herbert Spencer
- ↑ Sir Leslie Stephen
- ↑ Data of Ethics
- ↑ Science of Ethics
- ↑ biological evolution
- ↑ Charles Darwin
- ↑ William James
- ↑ John Dewey
- ↑ intelligence
- ↑ pleasure
- ↑ happiness