جواد صفی نژاد

جواد صفی‌نژاد (شهر ری 9 شهریور 1308 - تهران 2 دی 1404ش)

انسان‌شناس و جغرافی‌دان ایرانی. او را پدر مطالعات و پژوهش‌های «قنات» در ایران نامیده‌اند و به او «پدر کاریز ایران» می‌گویند. صفی‌نژاد برای نگارش اثری با عنوان کاریز در ایران و شیوه‌های سنتی بهره‌گیری از آن برگزیدۀ اولِ دهمین دورۀ جشنواره بین‌المللی فارابی و نیز برگزیدۀ کتاب سال ایران شد. عمدتاً به خاطر پژوهش‌هایش در حوزهٔ اقوام و عشایر ایرانی معروف است.

پدربزرگش از لرهای بختیاری و خانوادۀ مادری‌اش اهل تجریش شمیران بودند. تحصیلات ابتدایی را در شهر ری، و دورۀ متوسطه را در آموزشگاه شبانۀ تهران گذراند. در سال 1332ش در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در رشتۀ تاریخ و جغرافیا پذیرفته و با گذراندن امتحان دیگری بورسیه دانشسرای عالی شد. پس از گرفتن مدرک کارشناسی به کار تدریس در دبیرستان پرداخت، اما با توصیه و راهنمایی استادش دکتر محمدحسن گنجی تعهد دبیری خود را لغو و در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران استخدام شد. در سال 1337ش با تأسیس مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات دانشگاه تهران، در آنجا به کار پژوهش پرداخت. سال بعد نیز در دورۀ کارشناسی ارشد علوم اجتماعی همان مؤسسه پذیرفته شد و در سال 1340ش فارغ‌التحصیل گردید. اولین پژوهش خود را در سال 1337ش با نام سبزیکاری و سبزیکاران شهر ری نوشت، اما آغاز پژوهش‌های دانشگاهی او از سال 1338ش که به عضویت گروه تحقیق جامعه‌شناسی شهری مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران پذیرفته شد، بوده است. اولین اثر چاپی صفی‌نژاد مونوگرافی ده طالب‌آباد (1345ش) است که برای پژوهش و جمع‌آوری اطلاعات آن زمان درازی را در روستای طالب‌آباد گذراند. در سال ۱۳۴۵ش با همکاری نادر افشارنادری (1305 - 1358ش) بخش مستقل مطالعات و تحقیقات عشایری را پایه‌گذاری کرد و کاشف شیوۀ سنتی کشاورزی ایران «بُنه» است. به دنبال چاپ کتاب مونوگرافی ده طالب‌آباد، در سال 1368ش کتاب بنه: نظام‌های زراعتی سنتی در ایران را نوشت. صفی‌نژاد علاوه بر فعالیت‌های پژوهشی‌اش در ایران، به مدت یک‌سال نیز در مؤسسۀ شرق‌شناسی دانشگاه مونیخ در بخش ایران‌شناسی به فعالیت و پژوهش پرداخت و همراه با دکتر ابرهارد کروگر کتاب مشترکی به نام کشاورزی سنتی ایران براساس اسناد دوران ناصری در جنوب تهران تهیه کرد که در سال 1375ش توسط «مؤسسۀ جغرافیائی و کارتوگرافی سحاب» منتشر شد. در سال 1379ش کتاب سد زیرزمینی قنات وزوان- میمه اصفهان برای «گنجینۀ ملی آب ایران» وابسته به وزارت نیرو منتشر شد.

گزیدۀ کتابشناسی

• طالب‌آباد: نمونهٔ جامعی از بررسی یک ده (تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۴۵ش)
• نظام‌های آبیاری سنتی در ایران: جلد ۲ (تهران: آستان قدس رضوی، ۱۳۶۸ش)
• بنه: نظام‌های زراعتی سنتی در ایران (تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۹ش)
• لرهای ایران: لر بزرگ، لر کوچک (تهران: آتیه، ۱۳۸۱ش)
• سفرهای سلیمان سیرافی از خلیج‌فارس تا چین (تهران: موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ: ۱۳۸۴ش)
• مبانی جغرافیای انسانی (تهران: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۸۸ش)
• ایل بهمئی: جغرافیای بهمئی، مونوگرافی ایل بهمئی، جمعیت بهمئی، مسکن در ایل بهمئی (نادر افشارنادری، جواد صفی‌نژاد، الویا رسترپو، تهران: خجسته، ۱۳۹۱ش)
• جامعه‌شناسی ایلات و عشایر ایران (تهران: سمت، ۱۳۹۵)

---