سرایان، شهرستان: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «سرایان، شهرستان (County) Sarayan واقع در نواحی شمال مرکزی استان خراسان جنوبی، به مرکزیت شهر سرایان. ---- رده:جغرافیای ایران رده:خراسان جنوبی» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۶ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{الگو: جعبه اطلاعات شهر ایران|نام فارسی=|نام لاتین=Sarayan|نام قدیمی=|نام دیگر=|استان=خراسان جنوبی|شهرستان=|بخش=آیسک، و سه‌قلعه|موقعیت=نواحی شمال مرکزی استان خراسان جنوبی|جمعیت=33,312نفر (1395ش)|نوع اقلیم=آب‌وهوای معتدل و نیمه‌خشک|ارتفاع از سطح دریا=1,445متر|تولیدات و صنایع مهم=زعفران، غلات، پسته، زیرۀ سبز، انار، بادام، عناب، انگور و گردو؛ صنایع دستی|برخی بناهای مهم=آب‌انبار کمال؛ مجموعۀ آب‌انبار فاضل‌خانی؛ مسجد جامع سرایان؛ آرامگاه تورانشاه؛ قلعۀ قلاع؛ حمام قدیمی سرایان|شهر ها و آبادی های مهم=شهرهای سرایان، آیسک، و سه‌قلعه}} | |||
سرایان، شهرستان (County) Sarayan | سرایان، شهرستان (County) Sarayan | ||
[[پرونده:2042172634.jpg|بندانگشتی|تقسیمات شهرستان سرایان براساس دهستان‌ها]] | |||
واقع در نواحی شمال مرکزی [[خراسان جنوبی، استان|استان خراسان جنوبی]]، به مرکزیت [[سرایان، شهر|شهر سرایان]]. اگرچه این منطقه به دلیل قرار داشتن در گسترۀ [[خراسان]] بزرگ، از زمان [[اشکانیان]] جزو قلمرو آنان و سپس [[ساسانیان]] بوده، اما شواهد باستان‌شناختی چندی گواه بر استقرار جوامع انسانی در این منطقه از دوره‌های پیش از تاریخ است. در دورۀ ساسانیان و سده‌های اولیه و میانی اسلامی سرایان جزو ایالت [[قهستان، ناحیه قدیم|قهستان]] بوده. در تمام این دوره‌ها در منابع اسلامی نشانی از اسم سرایان نیست؛ اگرچه دور از ذهن نیست که به دلیل حضور پررنگ [[اسماعیلیان]] در قهستان و در اختیار گرفتن قلاع منطقه، به احتمال سرایان در سده‌های 5 و 6ق منطقه‌ای پررونق بوده. از این دوره (دورۀ حکومت [[سلجوقیان]]) محوطه‌های باستانی چندی در سرایان کشف و بررسی شده است. در دورۀ [[صفویه]] چندین کاروانسرا و آب‌انبار و بناهای دیگر در منطقۀ سرایان ساخته شده که آثار برخی از آنها هنوز برجاست. در دورۀ معاصر و با ایجاد استان خراسان، سرایان قصبه‌ای و مرکز دهستان بخش حومۀ [[فردوس، شهرستان|شهرستان فردوس]] بود. آبادی سرایان در اوایل دهۀ 1320ش به شهر ارتقاء یافت و در سال 1337ش دهستان سرایان از بخش مرکزی شهرستان فردوس (بخش حومه در آن زمان) جدا و به یک بخش مستقل با مرکزیت شهر سرایان تبدیل شد. پس از تقسیم استان خراسان به سه استان در سال ۱۳۸۴، بخش سرایان از شهرستان فردوس جدا شده، به شهرستان تبدیل شد و به استان خراسان جنوبی ملحق گردید. در اواخر سال 1387ش نام بخش مرکزی شهرستان سرایان به آیسک<ref>Ayask</ref> تغییر داده شد. | |||
شهرستان سرایان متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 70 روستای مسکونی) و 3 شهر: بخش آیسک (مشتمل بر دهستانهای آیسک و مصعبی<ref>Masabi</ref>، و شهرهای سرایان و آیسک به مرکزیت شهر آیسک)، و بخش سه‌قلعه (مشتمل بر دهستانهای سه‌قلعه و دوکوهه، به مرکزیت شهر سه‌قلعه). شهرهای آیسک و سه‌قلعه به ترتیب در سال‌های 1378 و 1381ش از وضعیت روستایی به شهر ارتقاء یافته‌اند. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت شهرستان سرایان 33,312نفر و از این مقدار بیش از 70درصد شهرنشین و حدود 30درصد ساکن نقاط روستایی بوده‌اند. شهرستان سرایان در غرب با [[فردوس، شهرستان|شهرستان فردوس]]، در غرب جنوبی با [[طبس، شهرستان|شهرستان طبس]]، در جنوب با [[خوسف، شهرستان|شهرستان خوسف]]، در جنوب شرقی با [[بیرجند، شهرستان|شهرستان بیرجند]]، در شرق با [[قاینات|شهرستان قائنات]]، و در شمال با [[گناباد، شهرستان|شهرستان گناباد]] (در [[خراسان رضوی، استان|استان خراسان رضوی]]) محدود شده است. | |||
شهرستان سرایان با حدود 9,330کیلومترمربع وسعت و ارتفاع 1,445متر از سطح دریا (در مرکز آن)، با وجود مناطق کوهستانی و کویری، در مجموع دارای آب‌وهوای معتدل و نیمه‌خشک است. مناطق شمالی شهرستان، در حد فاصل شهرستان‌های گناباد و قاینات، دارای ارتفاعات و زیست‌بوم تحت حفاظت است و باقی شهرستان مناطق عمدتاً جلگه و کویری هستند. رودخانه‌های فصلی شهرستان (از جمله کالِ زو) از کوهستان‌های شمال شهرستان سرچشمه می‌گیرند. وجود کوهستان با دره‌ها و آبشارها و مناطق سرسبز، نواحی شمال سرایان را به منطقه‌ای با مناظر چشم‌نواز و ییلاقی تبدیل کرده است. اقتصاد مردم شهرستان برپایۀ دامداری و کشاورزی و صنایع دستی استوار است. [[چلنگری]]، تولید مصنوعات چرمی و نمدی و بافته‌های داری (قالی، گلیم و جاجیم) و منسوجاتی از قبیل سفره، چادرشب و حولۀ دستباف از مهم‌ترین صنایع دستی شهرستان است. زعفران سرایان از مرغوب‌ترین زعفران‌های ایران است و علاوه بر آن غلات، پسته، زیرۀ سبز، انار، بادام، عناب، انگور و گردو تولیدات اصلی زراعی اهالی شهرستانند. مردم سرایان شیعۀ دوازده‌امامی‌اند و به زبان فارسی (گویش خراسانی) سخن می‌گویند. | |||
در سطح شهرستان سرایان و خاصه مرکز آن آب‌انبار، مسجد، آرامگاه، عمارت، قلعه و کاروانسراهای متعددی (عمدتاً) از دورۀ صفویه به بعد برجا مانده که برخی از آنها در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. از آن جمله‌اند: آب‌انبار کمال مربوط به دورۀ [[صفویه]] در شهر آیسک؛ مجموعۀ آب‌انبار فاضل‌خانی (شامل مسجد، کاروانسرا، حمام و بازار) مربوط به دورۀ صفویه در شهر سرایان؛ مسجد جامع سرایان مربوط به دورۀ صفویه در شهر سرایان؛ آرامگاه تورانشاه (مقبرۀ [[تورانشاه، خواجه جلال الدین ( ـ۷۸۷ق)|جلال‌الدین تورانشاه]] از وزرای [[آل مظفر]]) مربوط به سده‌های ۸ و ۹ق؛ قلعۀ قلاع از قلعه‌های [[اسماعیلیان]] در ١ کیلومتری روستای همبو<ref>hambow</ref>، دهستان مصعبی؛ و حمام قدیمی سرایان مربوط به دورۀ صفویه. | |||
---- | ---- | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۳۱
| سرایان، شهرستان | |
|---|---|
| کشور | پرونده:Flag of Iran.svg ایران |
| استان | خراسان جنوبی |
| بخش | آیسک، و سه‌قلعه |
| جمعیت | 33,312نفر (1395ش) |
| موقعیت | نواحی شمال مرکزی استان خراسان جنوبی |
| نوع اقلیم | آب‌وهوای معتدل و نیمه‌خشک |
| ارتفاع از سطح دریا | 1,445متر |
| تولیدات و صنایع مهم | زعفران، غلات، پسته، زیرۀ سبز، انار، بادام، عناب، انگور و گردو؛ صنایع دستی |
| برخی بناهای مهم | آب‌انبار کمال؛ مجموعۀ آب‌انبار فاضل‌خانی؛ مسجد جامع سرایان؛ آرامگاه تورانشاه؛ قلعۀ قلاع؛ حمام قدیمی سرایان |
| نام لاتین | Sarayan |
| شهر ها و آبادی های مهم | شهرهای سرایان، آیسک، و سه‌قلعه |
سرایان، شهرستان (County) Sarayan
واقع در نواحی شمال مرکزی استان خراسان جنوبی، به مرکزیت شهر سرایان. اگرچه این منطقه به دلیل قرار داشتن در گسترۀ خراسان بزرگ، از زمان اشکانیان جزو قلمرو آنان و سپس ساسانیان بوده، اما شواهد باستان‌شناختی چندی گواه بر استقرار جوامع انسانی در این منطقه از دوره‌های پیش از تاریخ است. در دورۀ ساسانیان و سده‌های اولیه و میانی اسلامی سرایان جزو ایالت قهستان بوده. در تمام این دوره‌ها در منابع اسلامی نشانی از اسم سرایان نیست؛ اگرچه دور از ذهن نیست که به دلیل حضور پررنگ اسماعیلیان در قهستان و در اختیار گرفتن قلاع منطقه، به احتمال سرایان در سده‌های 5 و 6ق منطقه‌ای پررونق بوده. از این دوره (دورۀ حکومت سلجوقیان) محوطه‌های باستانی چندی در سرایان کشف و بررسی شده است. در دورۀ صفویه چندین کاروانسرا و آب‌انبار و بناهای دیگر در منطقۀ سرایان ساخته شده که آثار برخی از آنها هنوز برجاست. در دورۀ معاصر و با ایجاد استان خراسان، سرایان قصبه‌ای و مرکز دهستان بخش حومۀ شهرستان فردوس بود. آبادی سرایان در اوایل دهۀ 1320ش به شهر ارتقاء یافت و در سال 1337ش دهستان سرایان از بخش مرکزی شهرستان فردوس (بخش حومه در آن زمان) جدا و به یک بخش مستقل با مرکزیت شهر سرایان تبدیل شد. پس از تقسیم استان خراسان به سه استان در سال ۱۳۸۴، بخش سرایان از شهرستان فردوس جدا شده، به شهرستان تبدیل شد و به استان خراسان جنوبی ملحق گردید. در اواخر سال 1387ش نام بخش مرکزی شهرستان سرایان به آیسک[۱] تغییر داده شد.
شهرستان سرایان متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان (با حدود 70 روستای مسکونی) و 3 شهر: بخش آیسک (مشتمل بر دهستانهای آیسک و مصعبی[۲]، و شهرهای سرایان و آیسک به مرکزیت شهر آیسک)، و بخش سه‌قلعه (مشتمل بر دهستانهای سه‌قلعه و دوکوهه، به مرکزیت شهر سه‌قلعه). شهرهای آیسک و سه‌قلعه به ترتیب در سال‌های 1378 و 1381ش از وضعیت روستایی به شهر ارتقاء یافته‌اند. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش، جمعیت شهرستان سرایان 33,312نفر و از این مقدار بیش از 70درصد شهرنشین و حدود 30درصد ساکن نقاط روستایی بوده‌اند. شهرستان سرایان در غرب با شهرستان فردوس، در غرب جنوبی با شهرستان طبس، در جنوب با شهرستان خوسف، در جنوب شرقی با شهرستان بیرجند، در شرق با شهرستان قائنات، و در شمال با شهرستان گناباد (در استان خراسان رضوی) محدود شده است.
شهرستان سرایان با حدود 9,330کیلومترمربع وسعت و ارتفاع 1,445متر از سطح دریا (در مرکز آن)، با وجود مناطق کوهستانی و کویری، در مجموع دارای آب‌وهوای معتدل و نیمه‌خشک است. مناطق شمالی شهرستان، در حد فاصل شهرستان‌های گناباد و قاینات، دارای ارتفاعات و زیست‌بوم تحت حفاظت است و باقی شهرستان مناطق عمدتاً جلگه و کویری هستند. رودخانه‌های فصلی شهرستان (از جمله کالِ زو) از کوهستان‌های شمال شهرستان سرچشمه می‌گیرند. وجود کوهستان با دره‌ها و آبشارها و مناطق سرسبز، نواحی شمال سرایان را به منطقه‌ای با مناظر چشم‌نواز و ییلاقی تبدیل کرده است. اقتصاد مردم شهرستان برپایۀ دامداری و کشاورزی و صنایع دستی استوار است. چلنگری، تولید مصنوعات چرمی و نمدی و بافته‌های داری (قالی، گلیم و جاجیم) و منسوجاتی از قبیل سفره، چادرشب و حولۀ دستباف از مهم‌ترین صنایع دستی شهرستان است. زعفران سرایان از مرغوب‌ترین زعفران‌های ایران است و علاوه بر آن غلات، پسته، زیرۀ سبز، انار، بادام، عناب، انگور و گردو تولیدات اصلی زراعی اهالی شهرستانند. مردم سرایان شیعۀ دوازده‌امامی‌اند و به زبان فارسی (گویش خراسانی) سخن می‌گویند.
در سطح شهرستان سرایان و خاصه مرکز آن آب‌انبار، مسجد، آرامگاه، عمارت، قلعه و کاروانسراهای متعددی (عمدتاً) از دورۀ صفویه به بعد برجا مانده که برخی از آنها در شمار آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند. از آن جمله‌اند: آب‌انبار کمال مربوط به دورۀ صفویه در شهر آیسک؛ مجموعۀ آب‌انبار فاضل‌خانی (شامل مسجد، کاروانسرا، حمام و بازار) مربوط به دورۀ صفویه در شهر سرایان؛ مسجد جامع سرایان مربوط به دورۀ صفویه در شهر سرایان؛ آرامگاه تورانشاه (مقبرۀ جلال‌الدین تورانشاه از وزرای آل مظفر) مربوط به سده‌های ۸ و ۹ق؛ قلعۀ قلاع از قلعه‌های اسماعیلیان در ١ کیلومتری روستای همبو[۳]، دهستان مصعبی؛ و حمام قدیمی سرایان مربوط به دورۀ صفویه.