ژاپنی، ادبیات

ژاپُنی، ادبیات (Japanese literature)

ژاپُني، ادبيات

نثر، شعر، و نمایش ژاپن. ویژگی ادبیات کلاسیک آن درآمیختگی نثر و شعر است، که قالب‌های شعر با تعداد هجاها تعیین می‌شد. داستان گِنجی۱ (ح ۱۰۰۵م)، اثر موراساکی شیکیبو۲، را نخستین رمان جهان نامیده‌اند. یوکیو میشیما۳ و جونیشیرو تانیزاکی۴ ازجمله رمان‌نویس‌های معاصرند.

دورۀ درباری. شعر شفاهی و شیوه‌های اجرای مناسک از زمان‌های قدیم‌تر برجا مانده بود، امّا نخستین آثار مکتوب حفظ شده عبارت‌اند از دو وقایع‌نامه از اسطوره و تاریخ: کوجیکی (ثبت وقایع قدیم)۵ اواخر قرن ۷م و نیهون شوکی۶ (۷۲۰م) که در هر دو آن‌ها شعرهایی نیز آمده است. مانیوشو (مجموعۀ هزاران برگ)۷ نخستین گلچین شعر تأثیرگذار بنا به سفارش دربار امپراتوری بود. قالب اصلی ارائه شده در این شعرها تانکا۸ است که پاره شعری پنج‌ سطری متشکل از ۵، ۷، ۵، ۷، ۷ هجاست. کاکینوموتو هیتومارو۹ ( ـ۷۰۸/۷۱۵م) از شاعران مهم است. در قرن‌های ۸ و ۹م آوانگاری الفبای چینی جای خود را به هجانگاری بومی در نخستین اثر ادبی مکتوب داد. در اواخر قرن ۱۰م و اوایل قرن ۱۱م، موراساکی و نیز چند بانوی دیگر وابسته به دربار نیز آثار مهمی خلق کردند که از آن جمله است: قصۀ روان‌شناختی، دفتر خاطرات، و کتاب بالینی۱۰، اثر سِی شوناگون۱۱، مجموعه‌ای از اندیشه‌ها که تأثیرش تا امروز هم باقی مانده است.

دورۀ گسستگی جنگی. سایگیو۱۲ (۱۱۱۸ـ۱۱۹۰م) و فوجی‌وارا تِیکا۱۳ (۱۱۶۲ـ۱۲۴۱م) دو تن از بزرگ‌ترین شاعران ژاپن به‌شمار می‌روند. در قرن ۱۴م نمایش نو۱۴ از دل رقص‌های مذهبی آیینی، با آمیزه‌ای از تک‌گویی و دیالوگ پاگرفت. زئامی۱۵ در اوایل قرن ۱۵م نمایش‌نامه‌های کلاسیک بسیار و نیز کتاب راهنما و نظریه‌هایی دربارۀ نمایش نو نوشت. یادداشت‌هایی در تنبلی۱۶ (۱۳۳۰ـ۱۳۳۱م)، اثر کِنکو۱۷ (ح ۱۲۸۳ـ۱۳۵۲م)، نوشتۀ منثور کوتاهی است که امروز نیز آن را می‌خوانند. حماسۀ هایکه مونوگاتاری (داستان‌ هایکه)۱۸ در قرن ۱۴م نوشته شد. سوگی۱۹ (۱۴۲۱م ـ۱۵۰۲) نمایندۀ اصلی رِنگا۲۰، شعر زنجیره‌ای بر پایۀ الگوی تانکا و پیرو قواعد پیچیده، بود و اغلب دو یا سه شاعر باهم آن را می‌ساختند. این شعر که ابتدا وسیلۀ سرگرمی بود، از قرن ۱۲م تبدیل به قالبی هنری شد. هایکو۲۱ ریشه در رنگا دارد.

دورۀ توکوگاوا. در قرن ۱۷ محققانی ظهور کردند که روی زبان چینی مطالعه می‌کردند، ازجمله آرائی هاکوسِکی۲۲ (۱۶۵۷ـ۱۷۲۵) که در دورۀ شوگونی۲۳ مشاور بود و یک خود زندگی‌نامه نوشت. قالب‌های ادبی که در دورۀ توکوگاوا۲۴ شکل گرفتند عبارت‌اند از کابوکی۲۵، نمایش‌ محبوب اِدو۲۶ در ژاپن، که نمایندۀ مهم آن شیکاماتسو مونزائه‌مون۲۷ (۱۶۵۳ـ۱۷۲۴) بود (بیشتر برای تئاتر عروسکی با نام بونراکو۲۸ می‌نوشت)؛ هایکو (قطعه شعر سه‌سطری با ۵، ۷، و ۵ هجا) که مشهورترین استاد آن باشو۲۹ بود؛ و رمان مدرن که ایهارا سایکاکو۳۰ (۱۶۴۲ـ۱۶۹۳) آن را معرفی کرد و موضوع اصلی آن مسائل جنسی و پول، و فضایش طبقۀ متوسط شهری بود. اوئه‌دا آکیناری۳۱ (۱۷۳۴ـ۱۸۰۹) داستان‌هایش را همچون قصه‌های مهتاب و باران۳۲ (۱۷۶۸) با اقتباس از کلاسیک‌های چینی می‌نوشت. موتوری نوریناگا۳۳ (۱۷۳۰ـ۱۸۰۱)، شاعر و محقق، ازجمله کسانی بود که علیه نفوذ چینی‌ها واکنش نشان داد.

دورۀ مدرن. اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰، زبان گفتاری مُدرن جانشین سبک مهجور توکوگاوا به‌منزلۀ وسیله‌ای ادبی شد؛ نفوذ ادبیات غرب و روسیه از طریق ترجمه‌های انگلیسی نویسندگانی مانند تسوبوچی شویو۳۴ (۱۸۵۹ـ۱۹۳۵)، نویسندۀ رئالیست، را پدید آورد که مؤلف پژوهش مهمی دربارۀ رمان (۱۸۸۵ـ۱۸۸۶) بود؛ پس از او رمان‌نویس‌های ناتورالیست و «ایدئالیستی» با گرایش‌های رمانتیک وارد عرصه شدند و برای بیان احوال خود گونه‌ای ادبی موسوم به «رمان‌های آی۳۵» را رواج دادند که همچنان محبوبیت دارد؛ اوسامو دازایی۳۶ ازجمله نویسندگان آن بود. ناتسومه سوسه‌کی۳۷، ناگائی کافو۳۸ (۱۸۷۹ـ۱۹۵۹)، و تانیزاکی علیه مکتب خود زندگی‌نامه‌نویسی واکنش نشان دادند. شیمازاکی توسون۳۹ (۱۸۷۲ـ۱۹۴۳) شیوه‌های شاعرانۀ غربی ازجمله سمبولیسم را معرفی کرد، اما قالب‌های سنتی هایکو و تانکا هنوز هم کاربرد بسیار دارند. نمایش سبک غربی با الهام از آثار اسکاندیناویایی‌ها مانند هنریک ایبسن۴۰ و اوگوست استریندبرگ۴۱، با شروع قرن توسعه یافته است و در دهۀ ۱۹۶۰ نمایش‌نامه‌نویسان پیشگامی چون شوجی تِرایاما۴۲ (۱۹۳۵ـ۱۹۸۳) رشد کرد، اما تئاتر ژاپن عموماً بر اجرای نمایش استوار است تا نمایش‌نامه. پس از جنگ جهانی دوم، تجربۀ آشفتگی فرهنگی و مسائل مربوط به هویّت توجه نسل تازه‌ای از نویسندگان اغلب چپ‌گرا مانند کوبو آبه۴۳ را جلب کرد که از شیوه‌های روایی و نمایشیِ مدرنیسم غربی استفاده می‌کردند. دو نویسندۀ ژاپنی برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات شده‌اند: یاسوناری کاواباتا۴۴ (۱۹۶۸) و کنزابورو اوئه۴۵ (۱۹۴۴). نویسندگان محبوب دهۀ ۱۹۹۰ عبارت‌اند از هاروکی موراکامی۴۶ (۱۹۴۹ـ )، مؤلف سرگذشت‌های سوررئالیستی مانند ماجرای تعقیب گوسفند۴۷ (۱۹۸۹) و بانانا یوشیموتو۴۸ (۱۹۶۴ـ ) که آشپزخانه۴۹ (۱۹۹۱) از رمان‌های کوتاه و پراحساس اوست.Man’yshu/Collection of a Myriad Leaves tanka Kakinomoto Hitomaro Makura no soshi/Pillow Book Sei Shonagon Saigyo Fujiwara Teika No Zeami Tsurezuregusa/Essays in Idleness Kenko Heike Monogatari Sogi renga haiku Arai Hakuseki shogun kabuki Edo Chikamatsu Monzaemon bunraku Basho Ihara Saikaku Ueda Akinari Ugetsu Monogatari/Tales of Moonlight and Rain Motoori Norinaga Tsubouchi Shoyo I-novels Osamu Dazai Natsume Soseki Nagai Kafu Shimazaki Toson Henrik Ibsen August Strindberg Shuji Terayama Kobo Abe Yasunari Kawabata Kenzaburo Oe Haruki Murakami Hitsuji o meguru boken/A Wild Sheep Chase Banana Yoshimoto Kitchin/kitchen