محمد هاشم میرزا افسر

محمد هاشم میرزا افسر (سبزوار ۱۲۵۳ - تهران 18 شهریور ۱۳۱۹ش)

(نیز با نام: محمد هاشم میرزا سبزواری؛ ملقب به شیخ‌الرئیس و متخلص به افسر) ادیب، شاعر، روحانی و از رجل سیاسی سرشناس عهد قاجار و پهلوی، پسر نورالله میرزا معروف به شاهزاده جناب و نوۀ فتحعلی شاه قاجار. نورالله میرزا معمم، مکبر، دیپلمهٔ دارالفنون و آشنا به زبان فرانسه بود. محمد هاشم میرزا در زادگاهش به تحصیل و کسب علوم مقدماتی منطق، معانی، بیان، بدیع و ریاضیات پرداخت. او بخشی از مقدمات علم را نزد پدرش فراگرفت. سپس به خدمات دولتی مشغول شد. مدتی در لباس روحانیت جزو کارمندان وزارت فرهنگ بود. در ۱۳۳۰ق (۱۲۹۰ش) رئیس فرهنگ و اوقاف خراسان شد و بعد، هشت دوره (از دوره دوم تا نهم) نمایندۀ مجلس شورای ملی بود. پس از واقعۀ به توپ بستن مجلس به دستور محمدعلی شاه، او از سوی مردم سبزوار به نمایندگی دورۀ دوم مجلس شورای ملی برگزیده شد.

محمد هاشم میرزا افسر، معلومات ادبی فارسی نسبتاً خوبی نیز داشت و در اواخر عمرش لقب «شیخ‌الرئیسی» گرفت. او مدتی هم رئیس انجمن ادبی تهران بود. روزنامۀ ناهید به او لقب چلچله‌الوکلاء داده بود؛ چرا که به لهجۀ غلیظ سبزواری صحبت می کرد و کمتر پیش می‌آمد که دیگران متوجه حرف‌هایش شوند. بسیار سریع حرف می‌زد و مردی زرنگ و زیرک بود و قدی کوتاه داشت. محمد هاشم میرزا از پیشگامان مبارزه با استبداد قاجار بود. او از بیست‌سالگی به فعالیت‌های فرهنگی و بیدارسازی مردم پرداخت و در ۱۲۸۱ش به علت انتقاد از حاکمان مستبد، ابتدا به مشهد و سپس به نیشابور تبعید شد. در ۱۲۸۳ش و در آستانهٔ انقلاب مشروطیت، از ایران اخراج شد و ناگزیر در عشق‌‌آباد اقامت کرد. او پس از به ثمر رسیدن انقلاب مشروطیت، به خراسان بازگشت.

محمدهاشم میرزا افسر که در اواخر عمر به بیماری قند مبتلا شده بود، بر اثر سکتهٔ قلبی درگذشت. آرامگاهش در امامزاده عبدالله شهرری است.

---