ابرنواختر: تفاوت میان نسخه‌ها
Mohammadi2 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Mohammadi3 (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
[[پرونده: 11016500-1.jpg | بندانگشتی|این ترکیب مرکب از داده‌های اشعه ایکس و امواج نوری باقی‌مانده ابرنواختر 1E 0102.2-7219 را نشان می‌دهد که در فاصله ۱۹۰ هزار سال نوری از زمین در ابر ماژلانی کوچک آرام گرفته است. (اعتبار<span> </span>: ناسا / مرکز اشعه ایکس چاندرا)]][[پرونده: 11016500-3.jpg | بندانگشتی|باقی‌مانده ابرنواختر ناشی از برخورد میان دو ستاره، چرا که شکل هندسی باقی مانده آن تقارنی ندارد (اعتبار<span> </span>: ناسا / مرکز اشعه ایکس چاندرا)]] | [[پرونده: 11016500-1.jpg | بندانگشتی|این ترکیب مرکب از داده‌های اشعه ایکس و امواج نوری باقی‌مانده ابرنواختر 1E 0102.2-7219 را نشان می‌دهد که در فاصله ۱۹۰ هزار سال نوری از زمین در ابر ماژلانی کوچک آرام گرفته است. (اعتبار<span> </span>: ناسا / مرکز اشعه ایکس چاندرا)]][[پرونده: 11016500-3.jpg | بندانگشتی|باقی‌مانده ابرنواختر ناشی از برخورد میان دو ستاره، چرا که شکل هندسی باقی مانده آن تقارنی ندارد (اعتبار<span> </span>: ناسا / مرکز اشعه ایکس چاندرا)]] | ||
[[پرونده:11016500-5.jpg|بندانگشتی|تصویر گرفته شده توسط تلسکوپ فضایی هابل از سحابی خرچنگ، که حاصل یک ابر نواختر در سال ۱۰۵۴ بعد از میلاد و پر از رشته‌های اسرارآمیز است. رشته‌ها نه تنها فوق‌العاده پیچیده هستند، بلکه به نظر می‌رسد سرعتی بیش از سرعت مورد انتظار از یک انفجار آزاد را دارند.]] | [[پرونده:11016500-5.jpg|بندانگشتی|تصویر گرفته شده توسط تلسکوپ فضایی هابل از سحابی خرچنگ، که حاصل یک ابر نواختر در سال ۱۰۵۴ بعد از میلاد و پر از رشته‌های اسرارآمیز است. رشته‌ها نه تنها فوق‌العاده پیچیده هستند، بلکه به نظر می‌رسد سرعتی بیش از سرعت مورد انتظار از یک انفجار آزاد را دارند.]] | ||
انفجار مرگبار [[ستاره|ستاره]]< | انفجار مرگبار [[ستاره|ستاره]]<ref>star</ref>ای که موقتاً درخشش آن را به ۱۰۰میلیون برابر درخشش [[خورشید]] یا بیشتر از آن می‌رساند، به نحوی که برای چند روز یا چند هفته، با درخشندگی کهکشانی کوچک می‌درخشد. تصور می‌شود که، به تقریب، در هر [[کهکشان]]<ref>galaxy</ref> بزرگ، حدود هر ۱۰۰ سال یک‌بار اَبَرنواختری منفجر می‌شود. بسیاری از اَبَرنواختران، و به باور اخترشناسان حدود ۵۰ درصد آن‌ها، در پشت غبار بین ستاره‌ای<ref>interstellar dust</ref> مخفی می‌مانند. این نام را اخترشناس سوئیسی، [[تسویکی، فریتس (۱۸۹۸ـ۱۹۷۴)|فریتس تسویکی]]<ref>Fritz Zwicky</ref>، و اخترشناس امریکایی زادۀ [[آلمان]]، [[باده، والتر (۱۸۹۳ـ۱۹۶۰)|والتر باده]]<ref>Walter Baade</ref>، در ۱۹۴۳م وضع کردند. تسویکی آن‌ها را به دو گونۀ یک و دو تقسیم کرد. ابرنواخترانِ گونۀ یک در سامانه‌های ستارۀ دوتایی<ref>binary star</ref> رخ می‌دهند. در این سامانه‌ها سرازیرشدن گاز یک ستاره به درون کوتوله‌ای سفید<ref>white dwarf</ref> موجب انفجار آن می‌شود. اَبَرنواخترانِ گونۀ دو در ستاره‌هایی با ده‌برابر جرم خورشید یا بیشتر دیده می‌شوند، و واکنش‌های هسته‌ای مهارگسیخته‌ای در آخر عمر آن‌ها منجر به بروز انفجار می‌شود. گمان می‌رود که این اَبَرنواختران ستاره‌هایی نوترونی و [[سیاه چاله|سیاه‌چاله]]<nowiki/>هایی برجا می‌گذارند. گازی که بر اثر این انفجارها فوران می‌کند منابع رادیویی درحال انبساطی، مانند [[سحابی خرچنگی|سحابی خرچنگ]]<ref>Crab nebula</ref>، را پدید می‌آورد. اَبَرنواختران منبع اصلی عناصر سنگین‌تر از [[هیدروژن]] و [[هلیم|هِلیُم]]<nowiki/>اند. درخشندگی اَبَرنواختر حداکثر به قدرِ مطلق<ref>absolute magnitude</ref> مِنهای چهارده تا مِنهای بیست، یعنی به بیش از ۱۰هزار برابر درخشندگی نواختر معمولی، می‌رسد. با پیدایش اَبَرنواختر در هر کهکشان، نور آن در اغلب اوقات، تقریباً با مجموع نور همۀ ستاره‌ها و سحابی<ref>nebulae</ref>های دیگرِ آن سامانه برابری می‌کند یا از آن‌ها نیز فراتر می‌رود. در عین حال، طیف ابرنواختر نشان‌دهندۀ حرکت‌های درونی بسیار شدید است. تاکنون در کهکشان ما بیش از دوازده اَبَرنواخترِ احتمالی، به‌‌صورت منابع رادیویی، شناسایی کرده‌اند که آن‌ها را می‌توان ازجمله «ستاره‌های مهمان<ref>guest star</ref>» دانست که در سالنامه‌های نجومی چینی‌ها و سالنامه‌های دیگر ثبت شده‌اند. مشهورترین این گونه اَبَرنواختری است که در ۱۰۵۴م، در [[ثور|صورت فلکی ثور]]<ref>Taurus</ref> نمایان شد و سحابی خرچنگ را برجا گذاشت. اَبَرنواختر دیگری را اخترشناس دانمارکی، [[براهه، تیکو (۱۵۴۶ـ۱۶۰۱)|تیکو براهه]]<ref>Tycho Brahe</ref>، در ۱۵۷۲ در صورت فلکی [[ذات الکرسی|ذات‌الکرسی]]<ref>Cassiopeia</ref> رصد کرد که طی چند روز [[زهره]]<ref>Venus</ref> را تحت‌الشعاع خود قرار داد و در روشنایی روز هم دیده می‌شد. اَبَرنواختر بعدی را ریاضی‌دان و اخترشناس آلمانی، [[کپلر، یوهان (۱۵۷۱ـ۱۶۳۰)|یوهان کپلر]]<ref>Johannes Kepler</ref>، و اخترشناس و فیزیک‌دان ایتالیایی، [[گالیله، گالیلیو (۱۵۶۴ـ۱۶۴۲)|گالیله]]<ref>Galileo</ref>، در ۱۶۰۴، در [[مار (اخترشناسی)|صورت فلکی مار]]<ref>Serpens</ref> کشف کردند. کشف نخستین اَبرنواختر را، گرچه در آن زمان اَبَرنواختر شناخته نمی‌شد، چینی‌ها در ۱۸۵م ثبت کردند. آخرین اَبَرنواختر کهکشان ما در ۱۶۰۴ دیده شد، اما از آن هنگام تاکنون تعداد زیادی ابرنواختر در کهکشان‌های دیگر مشاهده شده است. در ۱۹۸۷، اَبَرنواختری که با چشم غیرمسلح نیز دیده می‌شد، در اَبر ماژلانی بزرگ<ref>Large Magellanic Cloud</ref>، کهکشان کوچکی در همسایگی ما، پدیدار شد.<br><!--11016500--> | ||
نسخهٔ ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۸
اَبَرنواَخْتر (supernova)
انفجار مرگبار ستاره[۱]ای که موقتاً درخشش آن را به ۱۰۰میلیون برابر درخشش خورشید یا بیشتر از آن می‌رساند، به نحوی که برای چند روز یا چند هفته، با درخشندگی کهکشانی کوچک می‌درخشد. تصور می‌شود که، به تقریب، در هر کهکشان[۲] بزرگ، حدود هر ۱۰۰ سال یک‌بار اَبَرنواختری منفجر می‌شود. بسیاری از اَبَرنواختران، و به باور اخترشناسان حدود ۵۰ درصد آن‌ها، در پشت غبار بین ستاره‌ای[۳] مخفی می‌مانند. این نام را اخترشناس سوئیسی، فریتس تسویکی[۴]، و اخترشناس امریکایی زادۀ آلمان، والتر باده[۵]، در ۱۹۴۳م وضع کردند. تسویکی آن‌ها را به دو گونۀ یک و دو تقسیم کرد. ابرنواخترانِ گونۀ یک در سامانه‌های ستارۀ دوتایی[۶] رخ می‌دهند. در این سامانه‌ها سرازیرشدن گاز یک ستاره به درون کوتوله‌ای سفید[۷] موجب انفجار آن می‌شود. اَبَرنواخترانِ گونۀ دو در ستاره‌هایی با ده‌برابر جرم خورشید یا بیشتر دیده می‌شوند، و واکنش‌های هسته‌ای مهارگسیخته‌ای در آخر عمر آن‌ها منجر به بروز انفجار می‌شود. گمان می‌رود که این اَبَرنواختران ستاره‌هایی نوترونی و سیاه‌چاله‌هایی برجا می‌گذارند. گازی که بر اثر این انفجارها فوران می‌کند منابع رادیویی درحال انبساطی، مانند سحابی خرچنگ[۸]، را پدید می‌آورد. اَبَرنواختران منبع اصلی عناصر سنگین‌تر از هیدروژن و هِلیُم‌اند. درخشندگی اَبَرنواختر حداکثر به قدرِ مطلق[۹] مِنهای چهارده تا مِنهای بیست، یعنی به بیش از ۱۰هزار برابر درخشندگی نواختر معمولی، می‌رسد. با پیدایش اَبَرنواختر در هر کهکشان، نور آن در اغلب اوقات، تقریباً با مجموع نور همۀ ستاره‌ها و سحابی[۱۰]های دیگرِ آن سامانه برابری می‌کند یا از آن‌ها نیز فراتر می‌رود. در عین حال، طیف ابرنواختر نشان‌دهندۀ حرکت‌های درونی بسیار شدید است. تاکنون در کهکشان ما بیش از دوازده اَبَرنواخترِ احتمالی، به‌‌صورت منابع رادیویی، شناسایی کرده‌اند که آن‌ها را می‌توان ازجمله «ستاره‌های مهمان[۱۱]» دانست که در سالنامه‌های نجومی چینی‌ها و سالنامه‌های دیگر ثبت شده‌اند. مشهورترین این گونه اَبَرنواختری است که در ۱۰۵۴م، در صورت فلکی ثور[۱۲] نمایان شد و سحابی خرچنگ را برجا گذاشت. اَبَرنواختر دیگری را اخترشناس دانمارکی، تیکو براهه[۱۳]، در ۱۵۷۲ در صورت فلکی ذات‌الکرسی[۱۴] رصد کرد که طی چند روز زهره[۱۵] را تحت‌الشعاع خود قرار داد و در روشنایی روز هم دیده می‌شد. اَبَرنواختر بعدی را ریاضی‌دان و اخترشناس آلمانی، یوهان کپلر[۱۶]، و اخترشناس و فیزیک‌دان ایتالیایی، گالیله[۱۷]، در ۱۶۰۴، در صورت فلکی مار[۱۸] کشف کردند. کشف نخستین اَبرنواختر را، گرچه در آن زمان اَبَرنواختر شناخته نمی‌شد، چینی‌ها در ۱۸۵م ثبت کردند. آخرین اَبَرنواختر کهکشان ما در ۱۶۰۴ دیده شد، اما از آن هنگام تاکنون تعداد زیادی ابرنواختر در کهکشان‌های دیگر مشاهده شده است. در ۱۹۸۷، اَبَرنواختری که با چشم غیرمسلح نیز دیده می‌شد، در اَبر ماژلانی بزرگ[۱۹]، کهکشان کوچکی در همسایگی ما، پدیدار شد.