دلیل

دلیل
(در لغت به ‌معنی راهنما، طریق، سبب و انگیزه) در اصطلاح منطق، کلام و حقوق تعریف‌های متفاوت دارد: ۱. در منطق: فکری است تصدیقی که بالذات اندیشنده را به مطلوب می‌رساند و دارای معانی عام و خاص است: الف. در معنای عام، دلیل، مترادف با حجّت است و به سه قسم قیاس و استقراء و تمثیل تقسیم می‌شود؛ ب. در معانی خاص، دلیل، اولاً، مترادف با برهان است و از سویی چونان برهان به اِنّ یا انّی و لمّ یا لمّی مترادف است و از سویی به دلیل نقلی ـ عقلی و عقلی ـ نقلی تقسیم می‌شود، و ثانیاً، بر گونه‌هایی خاص از قیاس اطلاق می‌شود: ۱. قیاس ضمیر؛ ۲. گونه‌ای قیاس جدلی که کبرای آن از آرای محموده یا مشهورات باشد. ۲. در کلام: دارای تفاسیری شناخت شناسانه است: الف. از دیدگاه دلالت، که دلیل در هیئت دالّ ظاهر می‌شود و از علم بدان، علم به مدلول به‌بار می‌آید، بدین معنا که مقدمات دلیل، دالّ است و نتیجۀ دلیل، مدلول؛ ب. از منظر استدلال، که مقدمات قیاس، دلیل است و درپی نظر صحیح در آن، نتیجه به دست می‌آید. ۳. در حقوق: به معنای شهادت شهود، مدارک و سایر اشیایی است که در جریان دادرسی به منظور اثبات یا رد واقعیات موضوع اختلاف در پرونده ارائه می‌شود. در حقوق ایران به‌موجب مادۀ ۱۹۴ قانون آ.د.م، رد دلیل، عبارت است از امری که اصحاب دعوی برای اثبات یا دفاع از دعوی به آن استناد می‌نمایند. اقرار، شهادت شهود، اسناد، سوگند شرعی (← قسم_(حقوق)) ازجمله دلائل محسوب می‌شوند.