اندرزنامه

اَندَرزنامه
(یا: پندنامه) عنوان عمومی کتب و رساله‌هایی به زبان پهلوی، با موضوع‌های پند و اندرز، دستورهای اخلاقی و دینی یا آیین کشورداری که غالباً از زبان یکی از بزرگان دین زردتشت یا پادشاهان باستانی یا داستانی برای پیروان یا فرزندان خود یا بزرگان کشور یا عامۀ مردم گفته می‌شود و متعلق به دوره‌های پیش از اسلام، به‌ویژه ساسانیان، است. از مطالب پاره‌ای از این متون بر می‌آید که بر اوستا استوارند. متن پهلوی بخشی از این اندرزنامه باقی مانده و ترجمۀ فارسی پاره‌ای از آن‌ها در شاهنامه آمده است. همچنین، شماری از آن‌ها جز به فارسی به زبان‌های انگلیسی، گجراتی و عربی نیز ترجمه و چاپ شده است. از آن شمار است: اندرز آذرباد مارسپندان؛ اندرز اوشنردانا؛ اندرز پیشینگان که جزو متون پهلوی جاماسب سانا به‌چاپ رسیده (بمبئی، ۱۹۸۷) و به فارسی ترجمه شده است؛ اندرز خسرو کواتان؛ اندرز بخت‌آفرید منسوب به مؤید بخت‌آفرید؛ اندرز دانایان به مزدیسنان؛ اندرز دستوران اوه دینان که پندهایی از گفتار موبدان زردشتی است؛ اندرز کودکان که اندرزهایی به شاگردان مدرسه است و متن پهلوی پازند آن دردست است و به فارسی ترجمه شده است؛ اندرز آذرفرنبغ فرخ‌زادان از مؤلفان دینکرد در قرن ۳ق؛ پندنامۀ اندرز بزرگمهر؛ پند نامک زردشت/اندرز زردشت پسر آذرپاد منسوب به زردشت به زبان پهلوی که به فارسی ترجمه شده است. تاریخ تألیف این اندرزنامه‌ها روشن نیست. برخی از حِکَم آن‌ها به عربی ترجمه و در کتب اسلامی ضبط و گاه به یکی از بزرگان اسلام منسوب شده است. کهن‌ترین اندرزنامۀ بعد از اسلام مثنوی آفرین‌نامۀ ابوشکور بلخی است. اندرزنامۀ دیگری به‌نام پندنامه، منسوب به سبکتکین دردست است که وصیت‌نامه‌ای است به‌شیوۀ کلمات قصار دربارۀ اِعمال قدرت پادشاهی، برای پسرش محمود. از حدود قرن ۵ق، نگارش کتاب‌هایی به‌شیوۀ پندنامه از بزرگان ادب، در زبان فارسی دری رواج یافت که جاویدان خرد، ظفرنامه و پندنامۀ عطار از آن شمارند. کتاب‌هایی چون قابوس‌نامه و سیاست‌نامه نیز از زمرۀ اندرزنامه‌هایند.