خرم دینان
خُرَّم‌دینان
(یا: خُرَّم‌دینیه؛ خرمیّه) فرقه‌ای مذهبی ـ سیاسی، متأثر از آیین مزدک، در قرن ۲ق. بعد از مرگ ابومسلم خراسانی بر ضد خلافت عباسی، در نواحی غربی و شمال غرب ایران، فعال بودند. نخستین طرفداران این فرقه را سُرْخ‌عَلَمان (محمّره) لقب دادند. گویا اولین‌بار عمارة بن یزید (یا عمارة بن بدیل) مؤسس فرقۀ خِداشیه، دعوت خرم‌دینیه را آشکار کرد. نخستین‌‌بار گروهی از خرم‌دینان به‌رهبری سندبادنامی در نیشابور و به خونخواهی ابومسلم قیام کردند. دومین شورش آنان به‌رهبری شخصی به‌نام عبدالقهار (یا عبدالوهاب) در گرگان بود (۱۶۲ق). قیام بعدی به رهبری جاویدان بن سهل (سهرک) در آذربایجان رخ داد (۱۹۲ق). شورش پیروان جاویدان، که جاویدانیّه خوانده می‌‌شدند، تا مرگ او ادامه داشت. بعد از جاویدان، گسترده‌ترین قیام خرم‌دینان را بر ضد خلافت عباسی جانشین او بابک خرم‌دین رهبری کرد و ۲۲ سال تداوم داشت (۲۰۱ـ۲۲۳ق). پس از بابک شورش‌هایی با نام خرمیّه در مناطق مختلف درگرفت که راه به جایی نبرد. بقایای خرم‌دینان تا قرون ۶ و ۷ق برجا بودند. این گروه بعدها به سلک متصوفه درآمدند. قائلانِ این فرقه به تناسخ، تشبیه، بداء، رجعت، حلول خداوند در اشخاص، برداشته‌شدن تکلیف و اباحه اعتقاد داشتند.