قرقیز
قِرْقیز
قوم ترک، از اقوام قدیمی ترکستان، ساکن جمهوری قرقیزستان در آسیای میانه. این مردم را گه‌گاه قراقرقیز یا قرقیز دقاق آمنجی هم می‌نامیدند. گروه‌هایی از قرقیزها در ازبکستان و تاجیکستان و قزاقستان سکونت دارند. نام قرقیزها نخستین‌بار در کتیبه‌های اورخون به میان آمده است. قرقیزها در قرن ۲ق/۸م، در بخش علیای رودخانۀ ینی‌سی سکونت داشتند و به این سبب، گاهی ینی‌سی قرقیز نامیده می‌شدند و ازجمله اقوامی‌اند که در جریان گسترش و توسعۀ زبان و قومیت ترک، به آن مردم پیوستند. اخبار قدیمی حاکی از تفاوت‌های جسمانی بارز میان ترکان و قرقیزهاست. این مردم در روزگاران دور شبان و شکارگر بودند. نخستین آگاهی‌ها راجع به مدنیت در میان این مردم مربوط به دورۀ مغولان یا کمی پیش از آن است. قرقیزها در میانۀ قرن ۲ق/۸م دولت اویغور شمال غرب مغولستان را برانداختند و اراضی میان رودخانه‌های اورخون و ینی‌سی را تصرف کردند. حدود یک قرن بعد، ختائیان آن‌ها را از آن نواحی به کوهستان بزرگ تین شان، برابر قرقیزستان کنونی، کوچیدند و تا قرن ۶ق/۱۲م تابع دولت مسلمان قراخانی بودند و بعدها، پس از تشکیل دولت‌های مغولستان، در اقوام خاکاس و تووا مستحیل شدند. چنگیزخان بر این قوم چیره شد و آنان را به خدمت خود درآورد. قرقیزها در کشورگشایی‌های چنگیزخان حضور داشتند و در لشکرکشی‌های عبیدالله‌خان ازبک به خراسان در ۹۳۵ق شرکت کردند. حملات قلماق‌ها به سرزمین قرقیزها در اواخر قرن ۱۱ق (میانۀ نیمۀ دوم قرن ۱۷) سبب مهاجرت بسیاری از آن مردم به ترکستان چین شد، اما یکصد سال بعد، منچوها بر قلماق‌ها چیره شدند و اغلب قرقیزها به موطن سابق خود بازگشتند. دیانت اسلام از قرن ۱۱ق/۱۷ در میان قرقیزها رواج یافت و پس از پیوستن به خانات خوقند در اوایل قرن ۱۳ق/۱۹ اسلام عمومیت یافت. روس‌ها در ۱۸۶۸ خانات خوقند و از آن طریق، قرقیزها را به اطاعت خود درآوردند. سرزمین این مردم در روزگار جماهیر شوروی به‌صورت یک جمهوری درآمد و پس از فروپاشی آن دولت، به جمهوری قرقیزستان، از جماهیر مستقل آسیای میانه، تبدیل شد. جمعیت قرقیزها حدود ۲میلیون نفر است که اغلب آن‌ها در جمهوری قرقیزستان به‌سر می‌برند. نیز← قرقیزستان