قیتاق
قِیْتاق
قوم قفقازی، از اقوام قدیمی داغستان، ساکن اراضی میان دارگینها و طبرسران‌ها. این منطقه به نام آنان نامیده می‌شود و شامل دو بخش ساحلی و کوهستانی (قراقیتاق) است. قیتاق‌ها، پیش از اسلام پیرو مسیحیت ارمنی بودند و از جمله نخستین اقوام داغستانی‌اند که به دین اسلام گرویدند. با این همه، تا قرون ۸ـ۹ق/۱۴ـ۱۵م، هنوز جمعی از قیتاق‌ها پیرو کلیسای ارمنی باقی مانده بودند. قیتاق‌ها در قرون گذشته بسیار پرجمعیت بودند، اما امروزه، تعداد آنان به کمتر از ۱۵هزار نفر رسیده است و به همین خاطر آنان را در شمار دارگینها قرار داده‌اند. زبان قیتاق‌ها از گویش‌های زبان دارگینی و از گروه زبان‌های شمال شرقی قفقاز است. اولین دولت قومی قیتاق، در طول قرن ۹ق/۱۵م شکل گرفت و در کمتر از یک قرن به یکی از سه دولت بزرگ داغستان تبدیل شد. حکام قیتاق، عنوان «اوسمی» داشتند و خود را از نسل فاتحان عرب می‌دانستند. مرکز اوسمیگری قیتاق در روستای باشلی قرار داشت. اوسمیان قیتاق، در عصر صفویه تابع ایران بودند و پس از سقوط آن دولت، گاهی به روسیه و زمانی به عثمانی متمایل بودند. نادرشاه بار دیگر اوسمیان قیتاق را به اطاعت درآورد، اما پس از قتل او، حکومت قیتاق، به امارتی مستقل تبدیل شد. ناحیۀ قیتاق پس از جنگ‌های اول ایران و روسیه و انعقاد قرارداد گلستان، به قلمرو روسیۀ تزاری پیوست. اوسمیان قیتاق در این جنگ‌ها از متحدان روسیه بودند. عادل‌خان، آخرین اوسمی موروثی قیتاق، در ۱۲۳۶ق/۱۸۲۱ از مقام خود برکنار شد و بخش ساحلی آن سرزمین تحت نظارت مستقیم دولت روسیه درآمد. قیتاق نیز نیم قرن بعد در ادارۀ مستقیم دولت روسیه قرار گرفت. نظام اوسمیگری قیتاق در ۱۲۶۰ق/۱۸۴۴م برافتاد.