صلاحیت
صلاحیت
در اصطلاح حقوقی، اختیار و اقتداری است که قانون برای انجام امور خاصی به مأمورین دولت یا افراد دیگر یا به مراجع رسیدگی قضایی یا اداری اعطا می‌کند، مانند صلاحیت قاضی، صلاحیت شاهد برای ادای شهادت یا صلاحیت کارشناس رسمی، صلاحیت هیئت‌های حل اختلافات کارگری یا مالیاتی، یا صلاحیت دادگاه. به‌طور کلی، منظور، صلاحیت دادگاه است و آن شایستگی و اختیاری است که طبق قانون به مراجع قضایی دادگستری اعطا شده و به‌موجب آن حق رسیدگی به شکایات و دعاوی و درخواست‌ها و اتخاذ تصمیم و صدور رأی یا گواهی (مانند گواهی حصر وراثت) را، به‌نحوی که در قانون مشخص شده، دارند. مطابق اصل ۱۵۹ قانون اساسی مرجع رسمی تظلمات و شکایات، دادگستری است. تشکیل دادگاه‌ها و تعیین صلاحیت آن‌ها منوط به حکم قانون است. صلاحیت دادگاه‌ها به دو صورت است: صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی یا نسبی. منظور از صلاحیت ذاتی، صلاحیت مراجع قضایی دادگستری است نسبت به مراجع غیردادگستری، مانند کمیسیون‌های حل اختلاف مالیاتی یا کارگری یا شورای عالی ثبت، و نیز در داخل دادگستری، رسیدگی به امور کیفری، در صلاحیت ذاتی دادگاه‌های کیفری است و صلاحیت دادگاه‌های عمومی نسبت به دادگاه انقلاب و دادگاه‌های نظامی، و نیز صلاحیت دادگاه بدوی نسبت به دادگاه تجدیدنظر ازجمله صلاحیت‌های ذاتی است (تبصرۀ ۲ ماده ۲۴۹ آیین دادرسی کیفری). همچنین رسیدگی به امور مدنی که در صلاحیت دادگاه‌های مدنی است، و نیز رسیدگی نخستین به دعاوی حقوقی در صلاحیت ذاتی دادگاه‌های عمومی و انقلاب است، مگر قانون مرجع دیگری را تعیین کرده باشد (مادۀ ۱۰ آیین دادرسی مدنی). صلاحیت ذاتی دادگاه ناظر به صنف دادگاه از‌قبیل کیفری، مدنی، اداری و نیز درجۀ دادگاه مانند دادگاه نخستین (بدوی) یا تجدیدنظر و بالاخره نوع دادگاه، مانند دادگاه‌های عمومی، یا مراجع اختصاصی است. منظور از صلاحیت محلی دادگاه، صلاحیتی است که دادگاه به اعتبار وقوع جرم یا وقوع مال پیدا می‌کند. در امور کیفری متهم در دادگاهی محاکمه می‌شود که جرم در حوزۀ آن واقع شده و اگر شخص مرتکب چند جرم در جاهای مختلف شده، در دادگاهی محاکمه می‌شود که مهم‌ترین جرم در حوزۀ آن واقع شده است (مادۀ ۵۴ آیین دادرسی کیفری). صلاحیت محلی یا نسبی در امور مدنی، تابع محل اقامت خوانده یا وقوع مال مورد دعوی یا محل وقوع قرارداد است. همچنین دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول در صلاحیت دادگاهی است که مال غیرمنقول در حوزۀ آن واقع است. دعاوی راجع به عقود و قراردادها در صلاحیت دادگاه محل وقوع عقد یا محل اجرای تعهد است. دعاوی راجع به شرکت‌ها در صلاحیت دادگاهی است که مرکز اصلی شرکت در آن‌جا واقع است (مواد ۱۰ الی ۲۵ آیین دادرسی مدنی).