گنجعلی خان، مجموعه بنا
گَنجعلی‌خان، مجموعه بنا
مجموعۀ بنا در کرمان مربوط به دورۀ صفوی و ابتدای دورۀ قاجار. در دورۀ شاه‌عباس اول صفوی به دست گنجعلیخان حاکم کرمان و علی‌مردان‌خان يکي از نوادگان او در پایان دورۀ آقامحمدخان قاجار احداث شده است. شامل یک میدان بزرگ به طول ۱۰۰ متر و عرض ۵۰ متر است که در گذشته در اطراف آن تاق‌هایی مانند میدان نقش جهان اصفهان و گنبدی داشت که نمای داخلی آن گچ‌بری و نقاشی‌شده بود و میدان مرکزی شهر بود. در شرق آن یک کاروان‌سرای چهاردیواری دوطبقه است که کتیبه‌هایی به خط علیرضا عباسی دارد و در نمای داخلی سردر آن تصویر یک اژدها به سبک مغولی بر کاشی‌های رنگین نقاشی شده است. همچنین مدرسه و مسجد، که مجموعه‌ای از خطاطی، مقرنس‌کاری و گچ‌بری است، و بنای هشت‌ضلعی ضرابخانه که به موزۀ سکه تبدیل شده؛ در شمال میدان، بازار گنجعلیخان یا ارگ که امروز بخشی از بازار مسگری است و در جنوب میدان در بازار بزرگ، حمام گنجعلیخان با سردر زیبای کاشی‌کاری و نقاشی‌شده قرار دارد که در رخت‌کن بزرگ هشت‌ضلعی آن که چند حوض نیز دارد؛ قسمت‌هایی مخصوص استحمام روحانیان، سادات، اعیان، خوانین، بازاری‌ها و رعایا وجود داشت، ازاره‌های غرفه‌های آن تا ارتفاع بسیار کاشی‌کاری‌شده و باقی قسمت‌های دیوارها با سنگ مرمر ساخته و در قسمت‌هایی نقاشی شده است. گنبد سقف رخت‌کن نیز با نقاشی، مقرنس‌کاری و گچ‌بری، تزیین شده است. گرمخانۀ هشت‌ضلعی حمام خان از سنگ مرمر است و تاق گنبدی آن بر هشت ستون قرار گرفته است و یک شاه‌نشین دارد که درگذشته چند فواره داشت. حمام گنجعلیخان از اواخر دهۀ ۱۳۴۰ش برای نشان‌دادن طرز استحمام طبقات مختلف اجتماعی در گذشته به موزۀ مردم‌شناسی تبدیل شده است. در غرب میدان خان و اواسط بازار خان، آب‌انبار علی‌مردان‌خان با ۴۰ پله، چهار ستون و دو بادگیر واقع شده که سردر کاشی‌کاری و ازارۀ سنگی حجاری‌شده دارد.