بقیع
| بَقیع | |
|---|---|
| نام فارسی | بَقیع |
| کشور | عربستان |
| نام‌های دیگر | بقیع‌الغَرقَد یا جَنَّةالبقیع |
| موقعیت | مدینه، در نزدیکی مسجدالنبی و بقعۀ پیامبر اکرم (ص) |
| کاربری | آرامگاه |
بَقیع
(یا: بقیع‌الغَرقَد یا جَنَّةالبقیع) اولین و مشهورترین قبرستان اسلامی از زمان حیات حضرت محمد (ص) تاکنون، واقع در مدینه، در نزدیکی مسجدالنبی و بقعۀ پیامبر اکرم (ص). این محل قبلاً در خارج از دیوار شهر مدینه قرار داشت بعد از هجرت پیامبر اسلام (ص) از مکه به مدینه، ایشان این محل را که پوشیده از بوته‌های خار بود و به همین سبب غَرقَد نامیده می‌شد، به قبرستان مسلمانان اختصاص داد. اولین صحابۀ پیامبر (ص) از میان انصار که در بقیع دفن شد، اسعد بن زاره انصاری خزرجی و نخستین کس از میان مهاجرین، عثمان بن مظعون برادر رضاعی پیامبر (ص) بود. ابراهیم پسر خردسال پیامبر (ص) و دختران و زوج‌های ایشان، جز خدیجۀ کبری که در قبرستان ابوطالب در مکه مدفون است، در بقيع مدفونند و بنا‌به احتمالی حضرت فاطمۀ زهرا (س) دختر پیامبر (ص) نیز در بقیع مدفون است. مرقد امام حسن (ع)، امام زین‌العابدین (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام صادق (ع) که به ائمۀ بقیع مشهورند، نیز در کنار یکدیگر در ضلع جنوب غربی بقیع واقع است. همچنین مدفن عباس بن عبدالمطلب، عموی پیامبر (ص) و جدّ خلفای عباسی، عبدالله بن مسعود، سعد بن ابی وقاص و انس بن مالک در بقیع قرار دارد. تعداد اصحاب پیامبر اکرم (ص) را که در بقیع مدفونند، بالغ بر ۱۰هزار تن نوشته‌اند. بقیع در زمان پیامبر و خلفای راشدین وسعت چندانی نداشت. در عهد معاویه بر وسعت آن افزودند تا قبر عثمان نیز که در خارج از بقیع قرار داشت، در داخل بقیع قرار گیرد. این بخش الحاقی را بقیع بنی‌امیه نامیدند. بعد از به‌قدرت‌رسیدن آل بویه و تسخیر بغداد، آنان در ساختن بقعه بر فراز قبور ائمۀ اطهار (ع) و تعمیر مسجد نبوی همت گماردند. در دورۀ صفویه نیز تعمیرات و تزیینات مناسبی ایجاد شد و سلاطین عثمانی هم در آبادانی بقیع کوشیدند. در نیمۀ دوم قرن ۱۳ق از سوی ملا محمدصالح برغانی و سپس فرزندش شیخ حسن مرمت‌هایی در قبور بقیع انجام شد. سعود بن عبدالعزیز، امیر نجد، در سال‌های ۱۲۱۸ و ۱۲۲۱ق دو بار به مکه و مدینه حمله کرد و خرابی‌های زیادی به آستانه‌های بقیع وارد آورد و بخشی از اشیای قیمتی آن‌ها را به غارت برد. این دو یورش به حملۀ اول وهابیون به بقیع معروف است. پس از قلع‌وقمع وهابیون به فرمان محمدعلی پاشا، خدیو مصر، این خرابی‌ها توسط سلطان عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی ترمیم شد. بعد از قیام عبدالعزیز بن عبدالرحمان (۱۲۹۳ـ۱۳۷۳ق)، از احفاد سعود که شورش او منجر‌به برقراری مجدد امارت آل سعود در ۱۳۱۹ق و تصرف شهر ریاض شد، وی سه امارت حجاز، نجد و احسا را کشور واحدی به نام «المملکةالعربیه السعودیه» اعلام کرد. لشکریان او به مقاومت دَه‌ماهۀ اهل مدینه پایان دادند و در هشتم شوال ۱۳۴۴ق طبق فتوای شیخ محمد بن عبدالوهاب نجدی (۱۱۱۵ـ۱۲۰۶ق) مؤسس فرقۀ وهابیه که عمارت بر روی قبور را حرام می‌دانست، همۀ بقعه‌ها و آستانه‌های بقیع را ویران و اموال و نفایس آن را غارت کردند. این یورش به حملۀ دوم وهابیون به بقیع شهرت دارد. هم‌اکنون بقیع دارای در ورودی بزرگ غربی است که در ۱۳۸۵ق با پافشاری دولت ایران احداث شد. چون وهابیان ورود زنان را به قبرستان حرام می‌دانند، از ورود آنان به بقیع جلوگیری می‌کنند. قبرهای بقیع جز سنگ کوچکی بر بالای آن‌ها که فاقد هرگونه علامت و نوشته است، نشانۀ دیگری ندارد و مأموران دولت سعودی نیز مانع از نزدیک‌شدن زائران به قبور می‌شوند.