باغ سعادت آباد
| باغ سعادت‌آباد | |
|---|---|
| نام فارسی | باغ سعادت‌آباد |
| کشور | ایران |
| استان | قزوین |
| موقعیت | شمال شرقی قزوین |
| کاربری | سکونتگاه |
| مشخصات معماری | باغی مربع‌شکل مشتمل بر دو خیابان اصلی، چند خیابان فرعی، باغچه‌های چمن‌کاری‌شدۀ سه و شش‌ضلعی |
| زمان ساخت | دورۀ صفوی |
باغ سعادت‌آباد
باغ سلطنتی دورۀ صفوی در قزوین. بقایای آن در شمال شرقی قزوین کنونی است. در دورۀ شاه‌طهماسب اول و هنگام پایتختی قزوین احداث شده بود. باغی مربع‌شکل مشتمل بر دو خیابان اصلی، چند خیابان فرعی، باغچه‌های چمن‌کاری‌شدۀ سه و شش‌ضلعی با درختان چنار، سپیدار، بید و عرعر و گل‌های گوناگون، چند استخر و یک نهر عظیم که ده‌ها باغ فرعی با عمارت‌های گوناگون ازجمله کاخ اختصاصی شاه موسوم به ارش‌خانه یا کلاه‌فرنگی که در منابع کاخ چهل‌ستون نیز نامیده شده، ایوان شاهی یا ایوان چهل‌ستون، کاخ بهرام‌میرزا (برادر شاه‌طهماسب) یا کاخ شیروانی، قصر جهان‌نما و سردر عالی‌قاپو، باغ مهین بانو سلطانیم، باغ حرم، دولت‌خانه، کتابخانه، سفره‌خانه و یک برج کبوترخان. باغ‌ها و عمارت‌های دیگر آن به نزدیکان شاه و کارکنان حکومتی تعلق داشت. هفت در و چند خیابان بیرونی ازجمله خیابان شاهی یا دولتی (سپه بعدی) در جنوب باغ و مقابل عالی‌قاپو، خیابان باب همایون در مغرب آن که بخشی از آن باقی مانده و میدانی با نام میدان سعادت متعلقات آن را تشکیل می‌داد. در اواخر دورۀ قاجار در قسمتی از ویرانه‌های آن مجموعه‌بنای کاروانسرا، قیصریه، بازار و حمام سعدیه ساخته شد و در دورۀ پهلوی خیابان‌های پهلوی (امام‌خمینی) و خیابان شاه (طالقانی) و خیابان شاهپور و ساختمان‌های ادارۀ تربیت‌بدنی، زمین فوتبال، دبیرستان محمدرضاشاه (پاسداران)، و محمد قزوینی، ادارۀ شیر و خورشید سرخ (هلال‌احمر)، کتابخانه و چند ادارۀ دولتی دیگر در آن احداث شد. دو بنای باقی‌مانده از آن سردر عالی‌قاپو (در ورودی شهربانی قزوین) و عمارت کلاه‌فرنگی است که مدتی به ادارۀ دادگستری و سپس به فرمانداری قزوین اختصاص یافت و در سال ۱۳۳۵ ساختمان آن به موزۀ قزوین و باغ آن به گردشگاه سبزه‌میدان (میدان آزادی کنونی) تبدیل شد. کاخ ارش‌خانه بنایی چهار ایوانی و دو طبقه است که اتاق‌های آن با نقاشی‌های اسلیمی و ختایی و گل و مرغ و پرندگان گوناگون و تصاویر داستانی مینیاتور تزیین شده‌اند. در چهار طرف تالار طبقه اول که سقف آن مقرنس‌کاری شده است، چهار اتاق گوشوار قرار دارد. تالار طبقه دوم ارسیهای پهن با شیشه‌های رنگین دارد و سقف آن چوبی است. جلو ایوان شمالی کاخ یک حوض دو طبقه هشت‌ضلعی و مربع، همچنین در جنوب آن یک حوض دیگر قرار داشت. در دورۀ قاجار ستون‌هایی به طبقه اول افزوده شده که فاصله بین آن‌ها کاشی‌کاری است. در جنوب غربی ارش‌خانه، ایوان دو طبقۀ چهل‌ستون بود که تصویر ستون‌های هر دو طبقه در آب استخر مقابل منعکس می‌شد. پیشانی یکی از ایوان‌ها با نقاشی‌های گل و بوته و کاشی و دیگری با تصویرهای مختلفی از شکار و داخل ایوان‌ها با چند تصویر داستانی، ازجمله داستان یوسف و زلیخا که اثر خود شاه‌طهماسب بود، تزیین شده بود. در کنار ایوان چهل‌ستون، یک بنای گنبدوار قرار داشت که شمسۀ زیر گنبد آن با شیشه‌های شفاف رنگین، منبت، نقاشی و گچ‌بری‌های بسیار ابتکاری و دیوارهای آن با تصاویر جنگ ایران و عثمانی، شکار و قُپق‌اندازی از میر مصور و شاه‌طهماسب تزیین شده بود. کاخ بهرام‌میرزا که به آن خانه شیروانی نیز می‌گفتند، در غرب ارش خانه و مزین به تصاویر عاشقانه و بزم و رزم و شکار و جنگ بود که در حوض مرکزی عمارت منعکس می‌شد و از این‌رو به جام‌خانه نیز شهرت داشت. بین کاخ بهرام‌میرزا و دیوان‌خانه، باغ بزرگ حرم‌خانه قرار داشت که با یک راهرو سرپوشیده به مسجد اختصاصی پنجه‌علی مرتبط می‌شد. جزییات دقیق بخش‌های گوناگون باغ سعادت‌آباد قزوین در دیوان عبدی بیک شیرازی، شاعر و مورخ، به دستور شاه طهماسب، به نظم درآمده است.