سنگبرج
سَنگبُرج (broch)
برج سنگی اسکاتلندی مربوط به عصر آهن[۱]. این بناهای مستدیر غالباً در محوّطۀ بسته‌ای برپا می‌شدند که حاوی کلبه‌هایی گِرد یا بیضی بودند و احتمالاً نقش پایگاه، پناهگاه، یا شاید استحکامات استراتژیک را ایفا می‌کردند. آن‌ها عمدتاً در بخش شمالی و شمال غربی اسکاتلند وجود دارند و در زمان یورش‌های وایکینگ‌ها در حدود قرن ۹م هنوز عده‌ای در آن‌ها سکونت داشتند. همۀ سنگبرج‌ها از طرح پایۀ یکسانی بهره برده‌اند، اگرچه شاید تفاوتی در جزئیاتشان وجود داشته باشد. دیوارها در قسمت خارجی به‌سمت بیرون شیب دارند و فقط یک درِ ورودی در آن‌ها باز می‌شود، حال آن که در قسمت داخلی گرداگرد حیاطی مرکزی به‌صورت عمودی بالا می‌روند. ردیف‌های پلکانی سرسراهای باریک و مستدیر در دیوارهای داخلی ساخته می‌شوند و از پایین تا بالا با پلکان به یکدیگر متصلند. این اتاق‌ها در طبقۀ همکف کوچکند و شکل کندو دارند. محل ورود از یک طرف یا از هر دو طرف به‌وسیلۀ اتاقکی که در دیوار تعبیه شده است محافظت می‌شود و برای نردۀ متحرکِ محافظ چند سوراخ دارد. محوّطۀ درونی، که ممکن است با سقف پوشیده شده باشد و غالباً چاه آبی دارد، یگانه منبع نور و تهویۀ سرسراهای بالاتر است. در دیوارهای سرسرا روزنه‌هایی به‌صورت ردیف‌های عمودی ایجاد شده‌اند و بین ردیف‌ها تخته‌سنگ‌های یکپارچه‌ای فاصله انداخته‌اند که به‌منزلۀ یکی از ویژگی‌های ساختمانی به‌شمار می‌آیند، یعنی بدون استفاده از انبوه سنگ تکیه‌گاهی فراهم می‌آید. هیچ سنگبرجی یافت نشده است که در بخش‌های بالایی‌اش کاملاً باقی‌مانده باشد، اما با توجه به ضخامت دیوارها در پیِ ساختمان می‌توان ارتفاع را تخمین زد. قطر داخلی پی بین ۷.۵ تا ۱۱ متر متغیّر است و دیوارها در سطح زمین در حدود ۴.۵ متر ضخامت دارند. در کیتنس[۲]، واقع در سادرلند[۳]، و جزایر اورکنی[۴]، شتلند[۵]، و جزایر هبریدیز خارجی[۶] تقریباً ۵۰۰ سنگبرج شناخته شده است. سنگبرجِ واقع در موسا[۷]، در جزایر شتلند، نمونۀ فوق‌العاده زیبایی است.