دجله
دجله
رودی به طول ۱,۹۰۰ کیلومتر در جنوب شرقی ترکیه و عراق. مسیر علیای آن دشت‌های وسیعی را زهکشی می‌کند که مطابق نیمۀ شمالی ایالت الجزیرۀ دوران بنی عباس است که شهرهای مهمی همچون آمِد (دیار بکر کنونی) و میافارقین را شامل می‌شد. این رود ریزابه‌های بسیاری در کرانۀ چپ خود دارد که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از زاب کبیر[۱]، زاب صغیر، دیاله، و عُظیم. در مرکز عراق فرات و دجله به یکدیگر نزدیک می‌شوند و کانال‌های بزرگ قسمتی از آب فرات را به دجله می‌آورند. دجله از قرون میانه تا به حال چندبار تغییر مسیر داده است. آثار باقی‌مانده حاکی از تعمیر و ترمیم مداوم کانال‌های آبیاری آن از قرون ۲ تا ۷ق است. این سیستم عامل آبادی و تأمین غذای مردم بود، اما هولاکوخان آن را ویران کرد (۶۵۶ق) و دوم دچار فقر و فلاکت شدند. دولت‌های جدید عراق رود دجله را مهار و سیستم آن را ترمیم بر روی آن سد احداث کرده‌اند. میزان آب این رود در عراق، با توجه به میزان بارش برف در کوهستان‌های شمالی و بارش باران‌های زمستانی و بهاری، از ۶هزار تا ۳۰۰متر مکعب در ثانیه متغیر است. دولت ترکیه با ساختن سدهای بزرگ و متعدد در خاک خود، میزان آب ورودی دجله به عراق را کاهش داد، و سبب بروز اختلافات شدید با این کشور شده است. مهم‌ترین شهری است که دجله از میان آن می‌گذرد بغداد است که در دو سوی دجله گسترده شده است و چند پل بزرگ این قسمت را به یکدیگر متصل می‌کند. این رود از دامنه‌های جنوبی کوه‌های توروس[۲]، در ترکیه سرچشمه می‌گیرد و در جهت شرق از این کشور به سمت دیاربکر[۳] جریان می‌یابد و در شرق نصیبین[۴] به عراق وارد می‌شود، سپس در جهت جنوب شرقی از شهرهای موصل[۵] و سامره[۶] و در جهت جنوب از بغداد می‌گذرد و سرانجام به خلیج فارس می‌ریزد. این رود در ۸۰کیلومتری شمال غربی بصره[۷] به رود فرات می‌پیوندد و اروندرود را تشکیل می‌دهد. دجله تا ۵۰کیلومتری موصل قابل کشتی‌رانی است و در اقتصاد کشورهای ترکیه و به‌ویژه عراق نقش مهمی دارد.