مسجد جامع (نایین)
مسجد جامع (نایین)
از معدود مساجدِ شبستانی، که شکل اولیۀ خود را حفظ کرده است. کارشناسان میراث فرهنگی، این مسجد را از بناهای قرن ۲ق می‌دانند که قسمت‌هایی از آن، در دوره‌های بعد افزوده شده‌اند. پیش از این، آرتور اپهام پوپ[۱] و آندره گدار[۲] مسجد را متعلق به قرن ۴ق و دورۀ دیلمیان می‌دانستند. مسجد صحن کوچکی دارد، که در سه جبهۀ آن شبستان‌هایی با مدخل‌های باز و بلند قرار گرفته است. در جبهۀ چهارم، محوطۀ محراب و منبر، و دو فضای کوچک در طرفین آن، واقع است. طاق گنبدین محوطۀ محراب، و طاقی مشابهِ آن در جبهۀ مقابل، به قرن ۴ق تعلق دارد. منارۀ مسجد نیز احتمالاً مربوط به همین دوره است. در ابتدا ورود به مسجد، از دو سوی ایوان روبه قبله صورت‌می‌گرفته است. در دوره‌های بعد، دو ورودی، یکی در گوشۀ شرقی مسجد در قرن ۸ق، و دیگری در ضلع جنوب شرقی احتمالاً در دورۀ صفوی، به بنا افزوده شد. شبستان پشت جبهۀ شمال غربی مسجد، در دورۀ قاجار احداث گردید. نماهای حیاط مسجد، تزیینات آجری دارد که با تزیینات سردر مسجد جورجیر در اصفهان مشابه‌اند. سطوح محوطۀ محراب با نقوش زیبای گچ‌بری تزیین شده‌اند، و محرابِ واقع در این قسمت از نمونه‌های عالی تزیین گچ‌بری است. بر منبر منبت‌کاری‌شدۀ آن کتیبه‌ای مورخ ۷۱۱ق دیده می‌شود.