باروری
باروَری (fertilization)
(یا: لقاح) در تولیدمثل جنسی[۱]، اتحاد دو گامت[۲] یا یاخته‌های جنسی، غالباً تخمک[۳] و اسپرم، برای ایجاد تخم[۴]. در تخم اطلاعات وراثتی والدین ترکیب می‌شود. در خودباروری[۵]، گامت نر و ماده هر دو متعلّق به یک گیاه‌اند. در باروری متقاطع[۶]، گامت‌ها از دو گیاه متفاوت منشأ می‌گیرند. خودباروری در حیوانات نادر است و حتی حیوانات دوجنسی[۷] هم باروری متقاطع دارند. ادغام گامت‌ها باعث مخلوط‌شدن موادّ وراثتی نشأت‌گرفته از والدین می‌شود. برای جلوگیری از دوبرابرشدن اطلاعاتِ به‌ارث‌رسیده به هر نسل، هر گامت فقط نصف اطلاعات وراثتی را دارد و اصطلاحاً هاپلوئید[۸] است. برای رسیدن به چنین یاخته‌ای، هنگام ایجاد گامت‌ها تعداد کروموزوم‌ها نصف می‌شود و با مخلوط‌شدن گامت‌ها، مقدار اطلاعات وراثتی به اندازه طبیعی، دیپلوئید[۹]، برمی‌گردد. گامت‌ها با نوعی تقسیم خاص، با نام میوز[۱۰]، پدید می‌آیند که هدف آن کاهش مقدار اطلاعات وراثتی است. این نوع تقسیم فقط در تشکیل گامت‌ها دیده می‌شود. در این نوع تقسیم، راه‌هایی برای مخلوط‌کردن ژن‌ها، پیش از تولید گامت‌ها، وجود دارد. بدین‌ترتیب، گامت‌هایی با ترکیب‌های متفاوت از ژن[۱۱]های متنوع ایجاد می‌شوند (← انتخاب_طبیعی[۱۲]). در حشرات، پستانداران، خزندگان، و پرندگان، باروری در بدن جاندار ماده شکل می‌گیرد. در انسان، گامت‌های نر (یاختۀ اسپرم) در مهبل[۱۳] قرار داده می‌شوند. گامت ماده (تخمک) از تخمدان[۱۴] رها و وارد لولۀ تخم‌بر[۱۵] (لولۀ فالوپ[۱۶]) می‌شود. ادغام گامت‌های نر و ماده معمولاً در لولۀ تخم‌بر صورت می‌گیرد. در انسان، به‌ندرت دو یا چند گامت ماده هم‌زمان رها می‌شوند. مصرف داروهای باروری شیوع این حالت را افزایش می‌دهد. این حالت باعث دو یا چندقلویی می‌شود. تقسیم تخمِ بارور به روش میتوز نادر است. این امر باعث ایجاد دو یاخته می‌شود که هرکدام به فرد جدیدی تبدیل می‌شوند. این دوقلوها از نظر وراثتی همسان‌اند. در اکثر ماهی‌ها و دوزیستان و اغلب بی‌مهرگان[۱۷] آبزی، جنس نر و ماده گامت‌های خود را در محیط خارج رها می‌کنند و باروری در خارج از بدن صورت می‌گیرد. در بیشتر قارچ‌ها، گامت‌ها آزاد نمی‌شوند، ولی ریسه[۱۸]های والدین به‌طرف هم رشد می‌کنند و به‌هم می‌پیوندند تا باروری صورت گیرد. در گیاهان عالی‌تر، گرده‌افشانی[۱۹] قبل از لقاح صورت می‌گیرد.