اسکندریه، حوزه علمی

اِسکندریِّه، حوزۀ علمی (school of Alexandria)
گروهی از نویسندگان و فرهیختگان اسکندریۀ مصر، که این شهر را به مهم‌ترین مرکز فرهنگی دنیای غرب از حدود ۳۳۱پ‌م تا ۳۹۱م تبدیل کردند. شاعرانی همچون کالیماخوس، آپولونیوس رودِسی و تئوکریتوس؛ اقلیدس، پیش‌گام علم هندسه؛ اِراتُستِن، جغرافی‌دان؛ هیپارخوس (اَبرخُس)، واضع علم مثلثات؛ بطلمیوس، که اسلوب ستاره‌شناسی او بیش از ۱۰۰۰ سال دوام داشت؛‌ و فیلون، فیلسوف یهودی، از اعضای این گروه بودند. فلسفۀ گِنوسی و مکتب نوافلاطونی نیز در اسکندریه شکوفا شد. اعضای حوزۀ علمی اسکندریه، که درپی اَرَسطو و پیروانش آمدند، بیشتر همّ خود را صرف علوم و ریاضیات و تحقیق کردند و در این زمینه‌ها دستاوردهای شگرف داشتند. با این ‌حال، در نوشته‌های آنان نبودِ خلاقیت، تأکید بی‌جا بر هوش، علم‌آموزی برای نفس علم، تقلید آگاهانه از سبک نگارش کهن، و استفاده از واژگان قدیمی مشهود است. با وجود این قالب‌های محدودکننده، آثاری هنرمندانه و مسحورکننده از خود برجای گذاشتند که البته با آثار بزرگ نویسندگان یونانی قرن ۵ قابل مقایسه نیستند. آرگوناتیکا، اثر آپولونیوس رودِسی، و اَلکساندرا یا کاساندرا، اثر لوکوفرون، ازجملۀ آثار اسطوره‌ای آنان به‌شمار می‌روند. مهم‌ترین حماسه‌های آموزندۀ آن‌ها عبارت‌اند از هِکاته، اثر کالیماخوس، که بخش‌هایی از آن موجود است؛ دو اثر نیکاندِر کولوفونی، با نام‌های تِریاکا و آلکِسیفارماکا، در طب؛ و فِنومِنا، اثر آراتوس، در نجوم. سایر شاعران حماسه‌سرا عبارت بودند از دیونوسیوس، اِئوفوریون، ریانوس،‌ دیکایارخوس، و اوپیان. در میان شاعران مرثیه‌سرا، فیلتاس کوسی، معلم بطلمیوس دوم، قدیمی‌ترین، و کالیماخوس، که از آثارش تنها تعدادی سرود، قطعۀ هجایی، و مرثیه باقی‌مانده است، بزرگ‌ترین آنان بودند. فانوکلس، هِرمسیاناکس، اَلکساندر اِتولیایی، و لوکوفرون ازجملۀ شاعران غنایی به‌شمار می‌روند. اعضای حوزۀ علمی اسکندریه قطعات هجایی نیز می‌سرودند و تیمون، فیلسوف، نویسندۀ سه کتاب هجوآمیز است. تراژدی نیز بخش مهمی از آثار آنان بود ولی هیچ‌یک از آثار هفت نمایش‌نامه‌نویسی که به پلیادها اسکندریه مشهور شدند برجای نمانده است. تِئوکِریتوس اشعار شبانی می‌سرود، و آیدیل‌های او، که زندگی مردم عادی روستانشین را به‌تصویر می‌کشد، بر شاعران روم، به‌ویژه ویرژیل، تأثیر فراوان گذاشت. حوزۀ علمیۀ اسکندریه، علاوه‌بر شاعر، ناقدان و دستوریانی نیز پرورش داد که به نوشته‌های یونانیان باستان قالبی کاملاً قابل فهم دادند، چون بیشتر وقت خود را صرف نقد، توضیح لغات، و تنظیم متون می‌کردند. برخی از بزرگ‌ترین ناقدان آن حوزه عبارت‌اند از زِنودوتوس اِفِسوسی، آریستوفانس بیزانسی، آریستارخوس ساموسی، اسکندر اِتولیایی، لوکوفِرون، کالیماخوس، و اِراتستِن. از این جمله اِقلیدس پایه‌گذار علم ریاضیات به‌شمار می‌رود؛ و از شاگردانش به ارشمیدس، آپولونیوس پرگایی، نویسندۀ کتابی دربارۀ قطوع مخروطی، هیپارخوس یا اَبَرخُس، ستاره‌شناس مشهور، که فهرست ستارگان او را بطلمیوس حفظ کرد، و اِراتستِن، که در زمینه‌های ستاره‌شناسی، هندسه، جغرافیا، و تاریخ آثاری نگاشته است، می‌توان اشاره کرد.

 

---