تنش زدایی
تَنِش‌زدایی (detente)
کاهش تنش سیاسی و رفع تشنج در روابط میان کشورها، مانند شرایط حاکم در پایان جنگ سرد[۱] (۱۹۸۹ـ۱۹۹۰). این اصطلاح نخستین‌بار در دهۀ ۱۹۷۰ برای توصیف بهبود و فصل جدید در روابط امریکا و شوروی، دو ابرقدرت بزرگ جهان، به‌کار رفت. این امر موجب افزایش رابطۀ بین شرق[۲] و غرب[۳] به‌شکل موافقت‌نامه‌های تجاری و مبادلات فرهنگی، و حتی از سرگیری روابط امریکا و چین کمونیست شد.
علل تنش‌زدایی. علت اصلی تنش‌زدایی بحران موشکی کوبا[۴] در ۱۹۶۲ بود. در آن هنگام امریکا و شوروی بر سر استقرار موشک‌های شوروی در کوبا، نزدیک خاک امریکا رو در روی هم قرار گرفتند. دو ابرقدرت دریافتند که جنگ سرد آنان در گذشته این امکان بالقوه را دارد که خیلی سریع به جنگی «شدید» یا واقعی تبدیل شود. بنابراین با گفت‌وگوی رو در رو گام‌هایی برای کم‌کردن تنش برداشتند. هزینه‌های روزافزون دفاع، به‌خصوص برای شوروی، در درازمدت کمرشکن بود و دو طرف دریافتند که هر گونه کاهش دوجانبۀ هزینه‌ها از نظر اقتصادی و سیاسی سودمند خواهد بود. پایان حکومت استبدادی یوسیف استالین[۵] بر شوروی در ۱۹۵۳ به مفهوم امکان‌پذیرترشدن گفت‌و‌گو و اعتماد در اوایل دهۀ ۱۹۶۰ بود. با بهبود روابط امریکا و چین کمونیست، نگرانی‌ها در شوروی افزایش یافت و ماهیت آشکار تفرقۀ چین و شوروی[۶] در اوایل دهۀ ۱۹۶۰، شوروی را بر آن داشت که درپی برقراری روابطی بهتر با امریکا باشد.
تنش‌زدایی در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰. نخستین گام در راه تنش‌زدایی، حرکت در جهت خلع سلاح[۷] بود. در ۱۹۶۳، شوروی، امریکا، و انگلستان پیمان منع آزمایش‌های هسته‌ای[۸] را امضا کردند و طی آن در ممنوعیت همۀ آزمایش‌ها به توافق رسیدند، به استثنای آزمایش‌هایی که در عمق زمین صورت می‌گرفت. این گام مهمی بود و در گرو اعتماد زیاد همۀ طرف‌ها بود تا با چنین توقفی در پژوهش سلاح‌های هسته‌ای خود موافقت کنند. توافق‌های بیشتری نیز دربارۀ سلاح‌های هسته‌ای حاصل شد؛ ازجملۀ آن‌ها پیمان منع تولید و تکثیر سلاح‌های هسته‌ای[۹] در ۱۹۶۸ بود که به امضای شوروی، امریکا، انگلستان، فرانسه، و چین رسید؛ و در ۱۹۶۹ نخستین دور مذاکرات محدودکردن سلاح‌های استراتژیک[۱۰] بین امریکا و شوروی برگزار شد. این مذاکرات به امضای موافقت‌نامۀ سالت یک[۱۱] (دورۀ اعتبار ۱۹۷۲ـ۱۹۷۷) بر سر محدودیت گسترش نیروهای هسته‌ای منجر شد. در ۱۹۶۳ در تلاش برای اجتناب از بروز هرگونه سوء‌تفاهم و سهولت تماس، یک خط تلفن مستقیم و ویژه بین رهبران امریکا و شوروی دایر شد. دو ابرقدرت به‌آسانی به تساهل و درک متقابلی رسیدند که در سال‌های اولیۀ پس از جنگ نیز قابل تصور نبود. در ۱۹۷۲ ریچارد نیکسون[۱۲]، رئیس‌جمهور امریکا، از مسکو، پایتخت شوروی دیدن کرد. در ۱۹۷۳ لئونید برژنف[۱۳]، رهبر شوروی، با مقامات امریکایی دیدار کرد و بر حس اعتماد و دوستی فزاینده مهر تأیید زد. اغراق‌آمیز خواهد بود که اشاره کنیم به‌رغم وجود مشکلات اساسی، که منجر به جنگ سرد شده بود، دو کشور در راه دوستی گام برداشته بودند. از بسیاری جهات این مشکلات با نفوذ فزایندۀ دو ابرقدرت در سرتاسر جهان، که بسیاری از منتقدانشان از آن به‌منزلۀ امپریالیسم امریکا[۱۴] و امپریالیسم شوروی[۱۵] یاد می‌کردند، نیز شدت یافته بود. در ۱۹۷۵، که یک سری موافقت‌نامۀ تجاری بین دو ابرقدرت به امضا رسید، نشانه‌هایی از عادی‌‌سازی بیشتر در روابط متقابل دیده می‌شد. این موافقت‌نامه‌ها از ابتدا بر ضعف اقتصادی تأکید داشت، که عامل مهمی در تمایل شوروی به تنش‌زدایی بود. ناتوانی شوروی در تأمین غذای کافی برای مردم این کشور بدون دریافت کمک خارجی در موافقت‌نامه‌ای آشکار شد که تضمین می‌کرد امریکا دست‌کم برای پنج سال غلۀ مورد نیاز شوروی را تأمین کند. امّا، دورۀ روابط نزدیک‌تر در دهۀ ۱۹۸۰ بیش از این ادامه نیافت.
پایان تنش‌زدایی در دهۀ ۱۹۸۰. در ۱۹۷۹ شوروی به افغانستان حمله کرد و اشغال این کشور تا ۱۹۸۹ به‌طول انجامید. این تجاوز نظامی منجر به از سرگیری تنش بین شرق و غرب و تهدید بیشتر دستاوردها شد. با این حال، باید اذعان کرد که درگیری امریکا در جنگ ویتنام[۱۶] (۱۹۶۱ـ۱۹۷۵) همان تأثیر را بر روابط دو ابرقدرت به‌جای نگذاشت. در واقع، بیشتر پیشرفت‌هایی که در سایۀ تنش‌زدایی حاصل شد، طی این دوران پدید آمده بود. بنابراین، اقدامات یک ابرقدرت در تهاجم به یک کشور همواره به قطع روابط بین دو ابرقدرت منجر نمی‌شود. دو حادثۀ مهم غیرمنتظره پس از پایان تنش‌زدایی، تحریم بازیهای المپیک مسکو[۱۷] در (۱۹۸۰) از سوی غرب و تحریم بازیهای المپیک لوس‌آنجلس[۱۸] ۱۹۸۴، بود که به تلافی از سوی شرق کمونیست انجام شد. در ۱۹۸۳ اشارۀ رونالد ریگان[۱۹]، رئیس‌جمهور امریکا، به شوروی با عنوان «امپراتوری شیطانی[۲۰]» نشان داد که عصر تنش‌زدایی به‌پایان رسیده است.
موفقیت تنش‌زدایی. دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ تا حدودی شاهد رفع برخی تنش‌ها و نگرانی‌ها بود که از ۱۹۴۵ بین شرق و غرب پدید آمده بود. تنش‌زدایی، امریکا و شوروی را بر آن داشت که در جست‌وجوی تفاهمی تازه برآیند و جایی که زمینه‌های منافع مشترک مطرح می‌شد، تنش‌زدایی با موفقیت همراه بود. با این حال، همان گونه که جنگ سرد تا اواخر دهۀ ۱۹۸۰ ادامه یافت، دربارۀ حدود تنش‌زدایی نباید اغراق کرد. فقط فروپاشی نهایی قدرت شوروی بین ۱۹۸۹ و ۱۹۹۱ شرایطی برای وقوع تنش‌زدایی کامل ایجاد کرد.
- ↑ Cold War
- ↑ East
- ↑ West
- ↑ Cuban missile Crisis
- ↑ Joseph Stalin
- ↑ Sino-Soviet
- ↑ disarmament
- ↑ Nuclear Test Ban Treaty
- ↑ Nuclear Non-Prolifertion Treary
- ↑ Strategic Arms Limitation Talks
- ↑ SALT 1
- ↑ Richard Nixon
- ↑ Leonid Brezhnev
- ↑ US imperialism
- ↑ Soviet imperialism
- ↑ Vietnam War
- ↑ Moscow Olympic Games
- ↑ Los Angeles Olympics Games
- ↑ Ronald Reagan
- ↑ evil empire