ماهی آزاد
ماهی آزاد (salmon)
هر یک از انواع ماهیان استخوانی[۱]، از خانوادۀ آزادماهیان[۲]. این نام اختصاصاً به چندین گونه از ماهیان شیلاتی از جنسSalmo و Onchorhynchus در امریکای شمالی و اوراسیا[۳] اطلاق می‌شود که در اقیانوس بالغ می‌شوند، اما برای تخم‌ریزی به جویبارهای آب شیرینی بازمی‌گردند که درآن متولد شده‌اند. رنگ طبیعی آن‌ها نقره‌ای، و دارای تعداد اندکی نقطه است، اما در فصل تخم‌ریزی رنگ آن‌ها تغییر می‌کند.
چرخۀ زندگی. فصل تولیدمثل این ماهی بین سپتامبر و ژانویه است، هرچند گاهی در زمان‌های دیگر نیز تولیدمثل می‌کند. وقتی ماهی آزاد جفت شد، ماهی ماده منفذ تناسلی خود را بیرون آورده و روی بستر رودخانه قرار می‌دهد و تخم‌های نارنجی‌رنگ خود را، که حدود شش میلی‌متر قطر دارند، روی بستر رودخانه قرار می‌دهد تا نر آن‌ها را بارور کند. بعد از لقاح، ماهی ماده تخم‌ها را با ماسه‌سنگ می‌پوشاند. دورۀ پرورش تخم‌ها حدود پنج هفته تا پنج ماه است. در حدود ۲سالگی، پوست آن‌ها نقره‌ای می‌شود و به آن‌ها سمولت[۴] می‌گویند. با توجه به گونه، ماهی آزاد چهار سال را، قبل از بازگشت به رودخانه خود برای تخم‌ریزی که در این مرحله گریلز[۵] خوانده می‌شوند، در دریا به‌سر می‌برد. اغلب برای رسیدن به رودخانه و مردن در آن‌جا موانع زیادی را پشت سر می‌گذارد. با مهاجرت ماهی آزاد به بالادست رودخانه، رنگ آن‌ها به سبز، صورتی، و آبی تغییر می‌یابد و اندازه آن‌ها بزرگ‌تر می‌شود. برخی تا یک متر رشد می‌کنند. آروارۀ نرها تغییر ساختاری یافته است تا به شکل قلاب درآید و آن‌ها را قادر به راندن نرهای رقیب از نواحی تخم‌ریزی کند. از نظر درونی، اندام‌های تولیدمثلی هر دو جنس نر و ماده افزایش اندازه پیدا کرده است. روده نیز به اندازه‌ای کوچک می‌شود که ماهی آزاد برای مهاجرت، بدون نیاز به تغذیه زندگی می‌کند.
پرورش ماهی آزاد. ماهیان آزاد به طرز فزاینده‌ای در قفس پرورش داده می‌شوند. این مراحل شامل تولید مثل انتخابی، شکفتن تخم، و تغذیه قبل از رهاسازی در دریاست. ماهیان غیرانتخابی کارگاه پرورش ماهی ممکن است قدرت تشخیص محل تولد خود را، به‌سبب برون‌آمیزی با ماهیانی که دارای منشأ در رودخانه‌های گوناگونی‌اند از دست دهند.
ماهیان آزاد حاصل از مهندسی ژنتیک. اولین ماهیان آزاد حاصل از مهندسی ژنتیک در ژانویه ۱۹۹۶ در کارگاه پرورشی با سیستم حفاظتی شدید در لاخ فاین اسکاتلند از تخم خارج شدند. تخم‌ها در معرض تزریق متوالی ژن ماهی دیگری (ماهی روغن اقیانوسی[۶])، به اضافۀ ژن هورمون رشد ماهی آزاد قرار گرفتند. به‌طور طبیعی، ماهی آزاد هورمون رشد را فقط در بافت‌های خاص، و در زمان‌های خاصی از سال ترشح می‌کند، اما ماهی آزاد حاصل از انتقال ژن (ترانس ژنیک)[۷] فاقد چنین محدودیتی است و در یک سال به‌طور متوسط پنج برابر بزرگ‌تر از دیگر ماهیان آزاد هم‌سنش می‌شود. خانوادۀ آزادماهیان، در ایران پنج جنس و شش گونه را دربر می‌گیرد. گونۀ Salmo trutta، شامل ماهی آزاد و قزل‌آلای خال‌قرمز، بومی آب‌های ایران است. ماهی آزاد شمال ایران به‌سبب تخریب رودخانه‌های محل تخم‌گذاری‌اش در معرض خطر انقراض قرار دارد. نیز ← آزادماهیان، خانواده