سرگذشت حاجی بابا اصفهانی
سرگذشت حاجی‌بابا اصفهانی
ترجمۀ فارسی رمانی انگلیسی از جیمز موریه، به قلم میرزا حبیب اصفهانی، در ۱۲۸۴ق. جیمز موریه، مأمور سیاسی دولت انگلیس در زمان فتحعلی‌شاه، این رمان را به تأثیر از ژیل بلاس برای تصویرکردن جنبه‌های منفیِ زندگی و اخلاقیات ایرانیان نوشت. اما میرزا حبیب اصفهانی، روشنفکر تبعیدی به استانبول، با نثری شیوا، عام‌فهم و خاص‌پسند، آن را به فارسی ترجمه کرد. آگاهی میرزا حبیب به نثر کلاسیک و زبان مردم کوچه و بازار، و کیفیات زندگی و باورهای طبقات مختلف اجتماع، سبب شده است که ترجمۀ او جزو شاهکارهای مثال‌زدنیِ نثر فارسی شود. او موفق می‌شود با نزدیک‌کردن کتاب به روح زمانه و مقاصد انقلابی خود، از این داستان استعماری، داستانی ضداستعماری بسازد. داستان به صیغۀ اول‌شخص روایت می‌شود، فرمی پیکارسک دارد و ماجراهای آن در جریان سفر دلّاکی جوان و جاه‌طلب شکل می‌گیرد. جوان برای دستیابی به ثروت و قدرت، ماجراهای گوناگونی را از سر می‌گذراند و با پیوستن به درباریان در سلک دشمنان مردم درمی‌آید. میرزا حبیب از ورای حوادثی، که بر تیپ‌های اجتماعی گوناگون می‌گذرد، تصویر زنده‌ای از زندگی ایرانیان در دورۀ قاجار ترسیم می‌کند. چاپ اول این رمان سفرنامه‌وار در ۱۲۸۴ش به سرمایۀ روزنامۀ حبل‌المتین در کلکته انجام گرفت.