یهودیت
یَهودیَّت (Judaism)
دین عبرانیان[۱] باستان و بازماندگانشان یهودیان[۲] براساس عهدی که، به روایت عهد عتیق[۳]، حدود ۲۰۰۰ سال پ‌م بین خدا و ابراهیم بسته شد و در حوالی ۱۲۰۰پ‌م با موسی[۴] تجدید شد. یهودیت اولین دین توحیدی عالم و پیش‌درآمد مسیحیت[۵] و اسلام است. محور آن را عقیده به خدای واحد لایزال ناپیدایی تشکیل می‌دهد که مشیت‌اش را در تورات[۶] آشکار کرده است و نسبتی خاص با قوم یهود دارد. تورات مرکب از پنج دفتر نخست کتاب مقدس[۷] مشهور به اسفار خمسه[۸] است که تاریخ و احکام و راهنمای عمل درست را دربرمی‌گیرد. افزون بر یهودیان ساکن سرزمین‌های اشغالی، جمعیت‌های یهودی پرشماری نیز در امریکا، شوروی سابق (بیشتر در روسیه، اوکراین، بلاروس و مولداوی)، بریتانیا و کشورهای هم‌سود به‌سر می‌برند: قریب ۹میلیون در قارۀ امریکا (شمالی، مرکزی و جنوبی)، ۵میلیون در اروپا و ۴میلیون در آسیا و افریقا و جزایر اقیانوس آرام.
متون مقدس. افزون بر تورات، کتاب مقدس عبری[۹] شامل تواریخ ایام، کتب انبیا و تألیفاتی از‌قبیل مزامیر[۱۰] و امثال[۱۱] است. مأخذ معتبر دیگر در مورد شعایر و عبادات و مناسک یهود تلمود[۱۲] نام دارد که خود مشتمل است بر میشنا[۱۳]، شرح ربّیانی شرایعِ سینه به سینه نقل شده از سال ۷۰م و بر کاغذ آمده در حدود ۲۰۰م؛ گِمارا[۱۴]، بحث‌های شرعی حوزه‌های فلسطین و بابل از قرون ۳ و ۴م؛ و میدراش[۱۵]، مجموعۀ تفسیری که در ۴۰۰ـ۱۲۰۰م و بیشتر در فلسطین به رشتۀ تحریر درآمده است. مطالب تلمود را به دو دستۀ کلی می‌توان تقسیم کرد: «هَلاخا[۱۶]» در زمینۀ امور شرعی و عبادی و هَگادا[۱۷] (یا اَگادا[۱۸]) بیشتر دربارۀ امور اخلاقی و کلامی که در قالب روایی آمده است.
شعایر دینی. کنیسه[۱۹] (یا معبد در زبان یهودیان امریکایی غیرسنتی[۲۰]) محل عبادات جمعی است (در آغاز محل قرائت و تفسیر تورات بود). ویژگی بارز آن وجود صندوقی در آن موسوم به تابوت عهد[۲۱] است که طومارهای تورات را در آن نگاه می‌دارند. ربّی[۲۲] رتبۀ معلمی است دوره‌دیده در شرایع و شعایر یهود که حکم رهبر روحانی و پیش‌نماز را دارد. ربی ممکن است عمر خود را وقف تحقیق و تتبع کند. اعمال دینی عبارت‌اند از ختنه، نمازهای روزانه به زبان عبری، مراعات سبت[۲۳] (غروب جمعه تا غروب شنبه) به‌منزلۀ روز تعطیل، و در نزد یهودیان سنتی[۲۴] ، رعایت دستورات اکید غذایی (کوشر[۲۵]). اهم اعیاد عبارت‌اند از رُش هَشانا[۲۶] به‌مناسبت آغاز سال نو یهودی (اولین ماه نوِ پس از اعتدال پاییزی) و یک هفته بعد، روزۀ یوم کیپور[۲۷] (روز آمرزش گناهان[۲۸]). اعیاد دیگری در طول سال به مناسبت وقایع مختلفی در تاریخ یهود وجود دارد.
شُعَب. در اواخر قرون وسطا که اروپا و غرب آسیا بین کشورهای مسیحی و اسلامی تقسیم شدند، قوم یهود نیز به دو دسته منقسم شد. یهودیان اروپای مرکزی و شرقی، خاصه در آلمان و لهستان، اشکنازی[۲۹] نام گرفتند و یهودیان ممالک پیرامون مدیترانه، خصوصاً پرتغال و اسپانیای تحت حکومت اسلامی، به سفاردی[۳۰] مشهور شدند. دستۀ اخیر پس از آن که در ۱۴۹۲م از سرزمین‌های خود اخراج شدند، در شمال افریقا، شرق مدیترانه، خاور دور، و شمال اروپا رحل اقامت افکندند. دو دسته در پاره‌ای از وجوه فرهنگی و آیینی با یکدیگر تفاوت دارند؛ ولی الهیات و اصول عقاید آنان یکی است. جماعات حسید[۳۱] اروپای شرقی و برخی کشورهای شمال افریقا و شرق آسیا نیز اختلافات آیینی با گروه‌های دیگر دارند؛ اما درک همه از مرجعیت الهی یکسان است. در قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ پاره‌ای گروه‌های یهود از سنت‌ها فاصله گرفتند و جریان‌های متعددی در یهودیت پدید آمد. یهودیان ارتُدوکس که اکثریت را تشکیل می‌دهند، تورات را مرجع عالی خود می‌دانند و همۀ سنت‌های دین یهود ازجمله دستورات غذایی اکید آن (کوشر) و جدایی زنان در کنیسه‌ها را مراعات می‌کنند. یهودیت رفرمی[۳۲] برگزیدگی قوم یهود را انکار می‌کند و تعبیری آزاداندیشانه از دستورات غذایی دارد و از دیدگاهی انتقادی به تورات می‌نگرد. یهودیت محافظه‌کار[۳۳] معدل مذاهب ارتدوکس و رفرم در پذیرش سنت‌هاست و شرایط روز را تا حدودی در نظر می‌گیرد؛ ولی در عبادات و آیین‌ها به ارتُدوکس‌ها نزدیک‌تر است. یهودیت لیبرال یا بازسازی‌گرا[۳۴] در تلاش برای تطبیق یهودیت با نیازهای جهان معاصر و تفسیر تورات در پرتو تحقیقات جدید از مذهب رفرم فراتر می‌رود. اکنون در همۀ مذاهب یاد شده جز ارتدوکس، زنان در کنیسه‌ها جدا نمی‌شوند و در دو مذهب رفرم و لیبرال، زنان می‌توانند رّبی شوند. امروزه کسانی که خود را یهودی می‌خوانند، ترجیح می‌دهند که یهودیت را نه به احکام شرعی آن، بلکه به سنن تاریخی و فرهنگی‌اش بشناسند. در حال حاضر بحثی در جریان است در این‌باره که تعریف یهود چیست، بحثی که تاریخ نگرش‌های غیریهودیان به قوم یهود آن را پیچیده‌تر می‌کند، مانند سایر ادیان، در دین یهود نیز جنبش‌های بنیادگرایانه پدید آمده است که یکی از آن‌ها «گوش اِمونیم[۳۵]» نام دارد.
- ↑ Hebrews
- ↑ Jews
- ↑ Old Testament
- ↑ Moses
- ↑ Christianity
- ↑ Torah
- ↑ Bible
- ↑ Pentateuch
- ↑ Hebrew Bible
- ↑ Psalms
- ↑ Proverbs
- ↑ Talmud
- ↑ Talmud Mishnah
- ↑ Geamara
- ↑ Midrash
- ↑ Halakhah
- ↑ Haggadah
- ↑ aggadah
- ↑ synagogue
- ↑ non-Orthodox
- ↑ Ark
- ↑ rabbi
- ↑ Sabath
- ↑ orthodox Jews
- ↑ kosher
- ↑ Rosh Hashanah
- ↑ Yom Kippur
- ↑ Day of Atonement
- ↑ Ashkenazi
- ↑ Sephardic
- ↑ Hasidic
- ↑ Reform Judaism
- ↑ Conservative Judaism
- ↑ Liberal Judaism or Reconstructionism
- ↑ Gush Emunim