جانوران افریقا

جانوران افریقا African fauna

تنوع منحصر به فرد گونه‌های جانوری افریقا به علت جغرافیای فیزیکی آن است. بیابان صحرا سدی تقریباً عبورناپذیر ایجاد کرده است که، به‌سبب دسترسی نداشتن به شمال، موجب شکوفایی فون است. از نوزده راستۀ پستانداران، بیشتر از پانزده راسته در افریقا یافت می‌شوند و از ۲۱۰ گونۀ پستانداران سم‌دار (سم‌داران) جهان، تقریباً نیمی از آن‌ها (۹۵ گونه) در افریقا زیست می‌کنند. هرچند به پستانداران بزرگ توجه خاص می‌شود، پرندگان، خزندگان، ماهی‌ها، و حشرات نیز حایز اهمیت‌اند. فون پرندگان افریقا از نظر تنوع به‌ تنهایی از امریکای جنوبی غنی‌تر است. گذشته از پرندگان بومی، افریقا از لحاظ منطقۀ زمستان‌گذرانی پرندگان مهاجر اهمیت فراوان دارد. هرساله چند‌صد میلیون پرنده از اروپا و آسیا به افریقا مهاجرت می‌کنند. جالب‌ترین تجمع پستانداران در ساواناهای وسیع یافت می‌شوند. ساواناها علف‌زارهای کم و بیش بازی‌اند که بیشتر ناحیۀ جنوب صحرا را می‌پوشانند. حیات وحش در فضای باز به خوبی مشاهده‌شدنی است و به‌سبب آن‌که گونه‌های علف‌زار به صورت گله‌ای زندگی می‌کنند، مشاهده آن‌ها راحت‌تر است. این گونه‌های متنوع به‌صورت فصلی برای جست‌وجوی آب و چرا حرکت می‌کنند. افریقا منبع زیست‌شناختی بی‌نظیر، و از نظر زیست توده یا تراکم زیستی، پربارترین منطقۀ دنیاست. گونه‌های علف‌زار شامل چرندگانی نظیر گورخر، گوزن یال‌دار، و بز کوهی افریقایی است. فیل، بوفالو، ایمپالا (آهوی افریقایی)، و غزال بزرگ نیز به‌صورت محدود در افریقا زیست می‌کنند و در زیستگاه‌های مناسب، برگ‌خوارانی نظیر زرافه، کرگدن سیاه، و گاو کوهی افریقایی یافت می‌شوند. فراوانی گیاه‌خواران منجر به تکامل تعداد متنوعی از گوشت‌خواران شده است که هرکدام کنام اکولوژیک خاصی را اشغال می‌کنند. محدودۀ این تنوع از گونه‌های تعقیب‌گر، شامل یوزپلنگ، سگ وحشی، و کفتار، تا گونه‌های کمین‌گر، از جمله شیر و پلنگ، و مردارخواران، مثل کفتار و شغال، متغیر است. در عین حال بسیاری از شکارچیان کوچک، نظیر گربۀ وحشی افریقایی، روباه گوش خفاشی، خَدَنگ راه‌راه، و چندین گونه لاشخور، نیز در کنار گونه‌های مذکور یافت می‌شوند. گونه‌های پرندگان علف‌زار، معمولاً شامل پرندگان شکار، نظیر دراج و مرغ گینه (مرغ شاخ‌دار)، منقار شاخی‌ها، نوعی هوبره، مرغ منشی، و شترمرغ بی‌پرواز، و بسیاری گونه‌های کوچک‌تر دیگرند. جانوران جنگلی افریقا به راحتی دیده نمی‌شوند و به همین سبب کمتر از فون علف‌زار نظرگیرند، جذابیت کمتری دارند، و شامل تعداد متعددی از نخستیان‌اند که طیف بسیار وسیعی از لمور باستانی تا میمون آدم‌نما را پوشش می‌دهد. از چهار گونه میمون‌های انسان‌نمای بزرگ، سه گونه شامل گوریل، شامپانزه، و شامپانزۀ کوتوله، در افریقا زندگی می‌کنند. بین این دو انتهای تکاملی حدود ۲۹ گونه وجود دارد که شامل میمون‌ گنون، میمون منگابی، میمون‌های بابون، میمون‌های ماندریل، و میمون کلوپوس (بی‌شست) می‌شوند. علف‌خواران سم‌دار ساکن جنگل، اغلب برگ‌خوارند. از آن جمله است فیل جنگل، زرافه گردن کوتاه، گوزن بانگو، گوزن تپه‌زار، غزال‌های دویکر، و خوک جنگلی بزرگ. گونه‌های پرندگان جنگل گونه‌های پرندگان جنگل بسیار غنی و متنوع‌اند؛ از جمله توراکوامیوه‌خوار، منقار شاخی‌ها، طوطی‌‌ها. گونه‌های نادری نظیر مرغ صخره‌ای برهنه سر و طاووس کنگویی، محدود بازماندگان افریقایی این قبیلۀ آسیایی‌اند. دامنۀ زمین‌های نمناک وسیع افریقا باتلاق‌های وسیع حوضۀ آبریز نیل تا دریاچه‌های بزرگ را دربرمی‌گیرد. این دریاچه‌ها اصلی‌ترین عارضه درۀ کافتی‌اند. تنوع زیستی و غنای این منطقه بی‌نظیر است. مثلاً، دامنۀ تنوع ماهی‌ها از ماهی شش‌دار افریقا تا ماهی خاردار نیل؛ وزن بیش از ۱۳۰ کیلوگرم را دربر می‌گیرد. حیات آبی با تنوع غذایی پرندگان آبی و نیمه‌آبی، ازجمله ماهی‌خوارانی نظیر عقاب ماهی‌خوار، پلیکان، ماهی خورک، حواصیل، قره‌غاز، و حتی فلامینگو، که تغذیه‌ای بسیار ویژه دارد، مرتبط است. شاید عجیب‌ترین پرنده، لک‌لک سر نهنگی است که دارای منقاری بزرگ و قلاب‌دار برای بیرون آوردن ماهیان گل‌زی از بستر باتلاقی است. خزندگان شامل بزمچه‌ها، پیتون، و تمساح است. اخیراً به اهمیت تمساح در اکولوژی زمین‌های مرطوب افریقا توجه شده است، امّا به نظر می‌رسد برای جلوگیری از انقراض این خزندۀ با ارزش در بیشتر محدوده‌های این سرزمین بسیار دیر شده باشد. سرزمین‌های مرطوب و وسیع ذخیره‌گاهی طبیعی است که آب را در فصل بارانی ذخیره می‌کند و برای فصول خشک نگه‌ می‌دارد. با رسیدن فصل خشک، گله‌های علف‌خواران به علت نداشتن چراگاه و آب از ساوانا، به زمین‌های نمناک روی می‌آورند. آهوی افریقایی، آهوی بزرگ افریقای جنوبی و آهوی درشت از صحرای کالاهاری به زمین‌های نمناک دلتای اوکووانگو مهاجرت می‌کنند و در آن‌جا به ساکنان دایم بستر دشت پرآب می‌پیوندند که شامل آهوی آب‌دوست و گونه‌های معمول جنگل‌ها، نظیر گوزن کودو، اسب ابلق، و آهوی سیاه و دیگر جانوران‌اند. چنین تجمعی در بستر دشت پرآب فصل خشک بسیار توجه برانگیز است.

---