آزتک، تمدن

آزتک، تمدن (Aztec)

تمدن آزتک

تمدنی باستانی در امریکای مرکزی. قوم آزتِک از بومیان امریکایی بودند که در سدۀ ۱۱۰۰م به درۀ مکزیک مهاجرت کردند و با خشک‌کردن باتلاق‌های دریاچه‌ای، پایتخت خود، تنوچتیتلان، را در محل کنونی مکزیکوسیتی ساختند (۱۳۲۵م). آزتِک‌ها در دوران امپراتوری مونتسومای اول، از ۱۴۴۰، در مکزیک مرکزی امپراتوری ایجاد کردند. پس از ورود اِرنان کورتِس (کورتز)، فاتح اسپانیایی، به مکزیک در ۱۵۱۹، مونتسومای دوم، که از ۱۵۰۲ سلطنت می‌کرد، کشته و تِنوچتیتلان ویران شد. نائوئاتل (هوآتل) زبان آزتِک‌ها، متعلق به خانوادۀ زبان‌های اوتو ـ آزتک است که هنوز هم بعضی از مکزیکی‌ها به آن تکلم می‌کنند. معماری، زیورآلات (طلا، یَشم، و فیروزه)، مجسمه‌سازی و نساجی آزتک‌های باستانی شهرت بسیاری دارد. خط آنان تصویرنگاری بود. تقویم عجیبی داشتند که ترکیبی از دورۀ مقدس ۲۶۰ روزه با سال شمسی ۳۶۵ روزه بود. تشریفات مذهبی برای جلب رحمت خدایان در فاصلۀ بین این دو دوره برگزار می‌شد؛ که به دورۀ «خطرناک» معروف بود، که در آن هر ۵۲ سال یک‌بار یکی‌ از معابد بازسازی می‌شدند. آزتِک‌ها خدایان بی‌شماری داشتند. خدای اصلی هویتزیلوپوکتلی (مرغ مگس سحرآمیز) بود؛ اما افعی بالدار، کتسالکوئاتل، را که میراث تمدن‌های اولیۀ مکزیکی بود، را نیز می‌پرستیدند. مراسم مذهبی شامل قربانی‌کردن انسان‌های بسیار بود؛ کاهنان قلب قربانیان زنده را بیرون می‌آوردند یا زنده‌زنده پوست آنان را‌ می‌‌کندند. قربانیان اصلی اسیران جنگی بودند، ولی آزتک‌ها افراد خود را نیز قربانی می‌کردند. طبقۀ ممتاز کاهنان، کشور آزتک را اداره می‌کردند و کشاورزان، صنعتگران، و بازرگانان برای حمایت از این طبقه مالیات می‌دادند. از متصرفات نیز باج‌‌وخراج می‌گرفتند. اگرچه اسپانیایی‌هایی که سرزمین آزتِک را فتح کردند مونتسومای دوم را امپراتور می‌نامیدند، در واقع او ایلخانی بیش نبود. آزتِک‌ها دسته‌ای از قبایل، متشکل از حدود بیست طایفه، بودند. رؤسای قبایل شورایی تشکیل می‌دادند که فرمانده جنگی و رهبر امور مدنی و مذهبی را انتخاب می‌کردند. در داخل قبایل، هر طایفه رهبرانی داشت که از خانواده‌های ممتاز بودند و شورای قبیله را تشکیل می‌دادند. آزتِک‌ها برای کشورگشایی، دفاع، و حل‌‌وفصل دشمنی‌های قدیمی با همسایگان خود وارد جنگ می‌شدند، ولی هدف اصلی از جنگ، گرفتن اسیر برای قربانی‌کردن نزد خدایان بود. سربازان نوعی زرهِ ساخته از پارچۀ نخی دوخته‌شده بر تن می‌کردند و سلاح‌های آنان گرز، سپر، و تیر و کمان بود. آزتک‌ها، به علت کمبود زمین کشاورزی در دره‌ها، در دریاچۀ باتلاقی پیرامون تِنوچتیتلان اراضی را خشک می‌کردند. محصول اصلی آنان ذرت بود ولی انواع مختلف لوبیا، کدو، فلفل شیرین، گوجه‌فرنگی، و آناناس هم می‌کاشتند. از شیرۀ گیاه آگاوه (گوش خر) نوعی آبجو، و از تقطیر آن نوعی مشروب الکلی تهیه می‌کردند. ساقه‌های آگاوه را می‌بافتند و طناب می‌ساختند؛ از برگ‌های آن برای پوشاندن سقف کلبه‌ها استفاده می‌کردند و از خارهای آن سوزن‌ خیاطی درست می‌کردند. از دیگر محصولات آنان پنبه و تنباکو بود. آزتک‌ها حیوانات خانگی کمی داشتند؛ سگ یکی از آن‌ها بود که برای خوردن گوشتش آن را پرورش می‌دادند و بوقلمون، اردک، و غاز هم نگهداری می‌کردند. آنان حیوانات بارکش نداشتند، و ظاهراً با ابزار حمل‌ونقل مانند چرخ آشنا نبودند. اقتصاد آزتک‌ها برپایۀ کشاورزی استوار بود. دادوستد به‌صورت پایاپای انجام می‌شد، و ظاهراً پول در میان آن‌ها رایج نبود. در خرده‌فروشی از دانه‌های کاکائو استفاده می‌شد، که از آن نوشیدنی دلخواه‌شان، را تهیه می‌کردند. گاهی از خاک طلا و چاقوهای کوچک مسی همچون پول استفاده می‌کردند. بیشتر خانه‌ها را از خشت و سقف آن‌ها را از کاهْگِل می‌ساختند. ثروتمندان در ساختن خانه‌های خود سنگ هم به‌کار می‌بردند. معابد هرمی را از سنگ و چوب می‌ساختند و محراب اصلی در رأس هرم قرار داشت. آزتک‌ها پارچه می‌بافتند و سفالگری می‌کردند. از سنگ در معماری و پیکرتراشی استفاده می‌شد اما ابزار فلزی کمتر به‌کار می‌رفت. فلزکاری به مس و طلا محدود می‌شد که با چکش‌کاری به فلز سرد شکل دلخواه را می‌دادند و یا فلز را ذوب می‌کردند و در قالب‌های گِلی می‌ریختند. آزتک‌ها از کائوچو توپ لاستیکی می‌ساختند و با آن بازی می‌کردند. تصاویر نشان می‌دهد که آزتک‌ها نوعی بازی فوتبال داشتند که در آن از ساق پا برای زدن توپ استفاده می‌کردند؛ پس از بازی برخی از بازیکنان را می‌کشتند ولی معلوم نیست که آیا بازندگان را به‌سبب باخت قربانی می‌کردند یا برندگان را به سبب پیروزی.

 

---