آپولون
آپولون (Apollo)
در اساطیر یونان و رم، خدای خورشید، موسیقی، شعر، غیب‌گویی، کِشت و زرع، زندگی روستایی و نیز سرپرست موزها[۱]. آپولون و آرتمیس[۲] دوقلوهای زئوس و لِتو[۳] بودند. آپولون در مجسمه‌های دورۀ باستان تجسّم زیبایی آرمانی مردانه است. پرستشگاه‌های اصلی وی در محل فرضی تولدش در جزیرۀ دلوس[۴]، سیکلاد[۵] و دلفی واقع‌اند. اصلیت آپولون غیرهلنی است و احتمالاً ریشه در نواحی مرکزی آسیای_صغیر دارد. به عقیدۀ برخی محققان منشأ اصلی این خدا آپولونوس[۶]، خدای دروازه‌ها در فرهنگ حِتّی ها[۷] بوده است. برخی دیگر معتقدند که آپولون دراصل ربّ‌النوع شبانان در سرزمین‌های بکر شمال است. رابطه‌ای نیز میان آپولون کیش هلنی و کیش باستانی خدایان دوزخ[۸] وجود دارد. رومیان نخستین‌بار از طریق اتروسک ها[۹] و ایالات یونانی جنوب ایتالیا آپولون را شناختند و در ۴۳پ‌م معبدی برای وی در رم بنا شد. در دوران جمهوری روم وی، را عمدتاً ربّ‌النوع شفابخشی و غیب‌گویی قلمداد می‌کردند. اوگوستوس معابد باشکوهی در آکتیوم[۱۰] و پالاتین[۱۱] به نام او بنا کرد که در بقای شأن و منزلت وی بسیار مؤثر بود. مجسمه‌ای از آپولون به نام آپولون_بلودره[۱۲] در واتیکان موجود است که تصویر چندان دقیقی از تلقّی یونانیان باستان از آپولون به‌دست نمی‌دهد. مجسمه‌های قدیمی‌تر تصویر بهتری از این مفهوم انتقال می‌دهند. از قرن ۵پ‌م وی را همان خدای خورشید می‌خواندند. آپولون در میان مردان یونانی مظهر گذر از دوران نوجوانی به بزرگسالی است. عبادتگاه وی در مرکز ساختمان معبد دلفی قرار دارد. در دلوس آپولون مقامی نازل‌تر از آرتمیس دارد. رقص و آواز مراسم شفابخشی را که از جشنوارۀ هیاکین‌تیا[۱۳] در آمیکلای[۱۴] (اسپارت[۱۵]) نشأت گرفته، به‌عنوان مراسم کیش آپولون نیز می‌شناسند. با این‌که معبد اصلی وی در دلفی قرار داشته است، دیگر معابدش به‌ویژه برانخیدای[۱۶] و کلاروس[۱۷] در ایونیا، اهمیت بیشتری داشته‌اند. (معبد کلاروس در دوران هلنی اهمیتی خاص داشته است). نزول الهام با تسخیر روح همراه بود؛ به این ترتیب که یا خود خدا روح فرد واسطه را تسخیر می‌کرد و یا الهامات وی بر واسطه نازل می‌شد (فرد واسطه در این‌جا، زن محلی ۵۰ساله‌ای است که پوتیا[۱۸] نام دارد). شهرت سروش معبد دلفی از ۸ تا ۶پ‌م به لیدیا در آناتولی هم رسید. مراسم استپ‌تریای دلفی[۱۹] که همۀ شرکت‌کنندگان آن تطهیر می‌شدند، هر هشت‌سال یک‌بار برگزار می‌شد. نفوذ بسیار معبد دلفی را می‌توان در اساطیری جست که حاوی غیب‌گویی و پیشگویی هستند. در این افسانه‌ها آپولون نقش خدای الهام‌بخش را داراست. دلفی را مرکز جهان می‌دانستند که سنگ معروف اومفالوس[۲۰] (ناف جهان) نشان آن بود و آپولون نیز بر آن تکیه می‌زد.