اسب راهنما
اسب راهنما (Guide Horse)
نوعی اسب با تواناییهای هوشی و جسمی ویژه برای کمک به نابینایان. نابینایان به منظور تردد و انجام بعضی امور به کمک و راهنما نیاز دارند. کمک انسانی از قدیم وجود داشته و بعداً یاری حیوانات و در دورۀ جدید استفاده از وسایل مدرن افزوده شد. در بین حیوانات، سگ کارآیی افزونتر داشته و سگ راهنما همواره در خدمت نابینایان بوده است. در سالهای جدید کسانی درصدد جایگزینی اسب راهنما به جای سگ راهنما برآمده و تلاشهای جهانی همچنان ادامه دارد.
نژاد و کارآیی
نوعی اسب دارای اندام کوچک و قد کوتاه (60 تا 110 سانتیمتر) به نامهای اسب مینیاتوری[۱]، اسب عروسکی[۲] و مینی اسب[۳] در جهان و اسب کوتوله و اسبچه در ایران شناخته شده است. نژادهای قدیمی چون نژاد پونی[۴] اصالتاً از ولز (بریتانیا) و نژاد شتلند[۵] اصالتاً از اسکاتلند بعداً با جفتگیری نژاد دلخواه از نظر جثه، هوش، فرمانبری، اجتماعی بودن، آموزشپذیری و چالاکی به دست آمده است. البته هنوز اصلاح نژادی ادامه دارد. رنگهای مختلف از طیفهای تیره تا روشن دارند و رنگ سفید آن پرطرفدار است. میانگین عمر اسبهای مینیاتوری 40 سال و نسبت به عمر 13سالۀ سگها، چند برابر است. معمولاً برای راهنمایی مسیر، حمل کیف و چرخ دستی یا کشیدن سورتمه استفاده میشوند. از اینرو برای نابینایان، ناشنوایان و دیگر معلولان سودمند هستند. افرادی به دلیل ترس از سگ، باورهای مذهبی، هزینههای کمتر در نگهداری و یا دلایل دیگر به جای راهنمای سگ، راهنمای اسب را ترجیح میدهند. هماکنون خانوادههای مسلمان در امریکا و اروپا برای فرزند نابینا، اسب راهنما را ترجیح میدهند.
تاریخچه
این نوع اسب بعد از 1600م در اروپا مورد توجه قرار گرفت. ابتدا در میان اشراف محبوبیت داشت. بعداً در معادن و جاهای تنگ برای باربری استفاده میشد. اواخر سدۀ 18م به امریکا برده شد. سال 1943م، در قسمتی از فیلم «مسیر مسدود»[۶]، اسب کوتولهای یک معدنچی نابینا را راهنمایی میکرد و باعث جلب توجه مردم به توانایی این نوع اسب در راهنمایی نابینایان شد. پس از این به عنوان حیوان خدماتی[۷] مثل باربری و سیرکها مورد استفاده قرار گرفت؛ تا اینکه در اواخر سده بیستم با اقدامات فراگیر به عنوان اسب راهنما معرفی شد. ورود جانت بُرلسون[۸] و دان برلسون[۹] در 1998م سرنوشت اسب راهنما را رقم زد. آنان به پرورش اسبهای عربی مشغول بودند؛ اسب کوتولهای هم داشتند که رفتارهایی شبیه اسب عربی نداشت بلکه همچون سگ عکسالعمل نشان میداد. این تشابه و تمایزها نظر جانت و دان را جلب کرده بود. در 1998م در سفری در نیویورک متوجه شدند که اسب تشخیص میدهد در چه زمانی از خیابان عبور کند. پس از آن، تصمیم گرفتند اسب کوتولهای به نام تونیکی را آموزش دهند تا شبیه سگ راهنما کارآیی داشته باشد. آموزشها مدتی طول کشید، سپس تونیکی را همراه نابینایی به جاهای مختلف فرستادند؛ و پس از اطمینان از تواناییهای این نوع اسب، در سال 1999م بنیاد اسب راهنما[۱۰] را تأسیس کردند که هنوز پابرجا است و خدمات رایگان به نابینایان میدهد. بنیاد مزبور الگویی شد تا در کشورهای دیگر هم اقداماتی برای پرورش اسب کوتوله و ترویج آن در جامعۀ هدف آغاز گردد. مراکز اسب در ایران هم چند سالی است به پرورش اسب راهنما پرداخته و فعالیتهایی داشتهاند؛ ولی هنوز مرکز تخصصی اسب راهنما در ایران وجود ندارد.