ایمان

ایمان
(در لغت به معنای باورداشتن) از مفاهیم بنیادی ادیان به معنای باور قلبی به‌ وجود خداوند و جهان نادیده. پولس ایمان را اعتماد به هر آن چیزی می‌داند که به آن امید توان داشت، و می‌افزاید ایمان اعتقاد به موجودات و عوالم غیبی است. ایمان در مسیحیت، بر مجموعۀ عقاید نیز اطلاق می‌شود و گاه وفاداری یا تعهد نسبت به خدا و انسان نیز معنی می‌دهد. ایمان مسیحی، مجموعۀ طاعات و عبادات را نیز شامل می‌شود؛ گو این‌که اصلاح‌گران پروتستان ایمان به عیسی مسیح را که یگانه راه رستگاری تلقی می‌کردند، به کلّی از اعمال جدا کردند و آن‌ها را موجب رستگاری تلقی نکردند. ایمان در آیین هندو عبارت است از اتکا به خداوند در عبادات. در آیین بودا، ایمان یکی از پنج فضیلت کبیره و جزئی بنیادین از طلب اشراق است. ایمان یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم و آموزه‌های الهیات اسلامی است. بنیاد ایمان در اسلام بر مفهوم «الله» نهاده شده است، گو این‌که در شماری از آیات قرآنی، ایمان به دعوت پیامبران گذشته، کتاب‌های آنان، ملائکه و آخرت نیز به ایمان به «الله» افزوده شده است. در این‌که حقیقت ایمان چیست اختلاف است. برخی چون معتزله آن را عمل به ارکان (انجام‌دادن کارهای نیک دینی) می‌دانند و برخی دیگر چون اشاعره آن را پیروی و تصدیق هر آن چیزی می‌دانند که پیامبر اسلام (ص) آورده است. در سخنی از امام علی (ع) ایمان به اقرار به زبان، تصدیق به قلب و عمل به ارکان توصیف شده است (نهج‌البلاغه، حکمت ۲۲۷). برخی با استناد به آیات قرآن گفته‌اند که موطن اصلی ایمان دل آدمی است نه ذهن او. ذهن جایگاه علم است نه موطن ایمان. به دیگر سخن، ایمان گرایش روحی و باور قلبی به اعتقادی است که در ذهن آدمی جای دارد. از این‌رو، ایمان را «علمِ همراه با التزام» دانسته‌اند. بر این اساس، اعتقادی را که همراه با التزام نیست نمی‌توان ایمان گفت. اینان به اعتقاد شیطان به خداوند اشاره کرده گفته‌اند که چون عاری از التزام است، ایمان نیست و لذا شیطان در سلک مؤمنان محسوب نمی‌شود. قرآن فرعونیانی را هم که عناد می‌ورزیدند و از ایمان به خداوند سرباز می‌زدند، معتقد به وجود خدا معرّفی می‌کند (جَحَدوا بِها و اسْتَیْقَنَتْها انفُسُهُم: نمل، ۱۴). از این‌جا می‌توان دریافت که از دیدگاه قرآن، ایمان غیر از علم، حتی علم قطعی، و از مقوله گرایش است و البته هیچ گرایشی عاری از شناخت نیست. به تصریح قرآن، ایمان با اسلام تفاوت دارد (حجرات، ۱۴). برای ایمان‌داشتن، اسلام (ادای شهادتین) لازم است، اما کافی نیست. ایمان در بسیاری از آیات قرآن با عمل صالح همراه شده است. ایمان، بنا بر نص قرآن، نوری زیباست که قابلیت کم و زیادشدن دارد (شوری، ۵۲؛ توبه، ۱۲۴) آرام‌بخش مؤمنان (رعد، ۲۸) و در زندگی دنیوی موجب ثبات قدم مؤمن است (ابراهیم، ۲۷). در معارف اسلامی ایمان گاه در مقابل کفر و گاه در برابر فسق به‌کار رفته است و این، مؤید همان مطلب است که ایمان را علم همراه با گرایش (التزام) می‌داند. در تقویت ایمان، هم تقویت بُعدشناختی آن (علم) مؤثر است، تا زنگار شک و تردید بنیان آن را سست نسازد و قوّت و عمق آن فزونی گیرد، و هم تقویت بُعد گرایشی، که همان روح ایمان است، از طریق انجام اعمال مناسب با ایمان از قبیل طاعات و عبادات و اعمال صالحه.