ایهام

ایهام

(در لغت به‌معنی به گمان انداختن و پوشاندن) در اصطلاح بدیع، آوردن کلمه یا تعبیری در کلام است که دو معنی داشته باشد، یکی نزدیک به ذهن و دیگری دور از ذهن؛ و غالباً هدف گوینده معنی دور است و با این کار مقصود خود را می‌پوشاند: امشب صدای تیشه از بیستون نیامد/ شاید به خواب شیرین فرهاد رفته باشد (حزین لاهیجی). شیرین هم صفت خواب فرهاد است و هم نام معشوق او؛ و مراد معنی دوم است. ایهام را توریه و توهیم و تخییل هم گفته‌اند. ایهام انواعی دارد ازجمله: ۱. ایهام تام، آن است که کلمۀ ایهام‌دار بیش از دو معنی دارد و روشن نیست که مراد گوینده کدام یک از آن‌هاست؛ ۲. ایهام تناسب، آن است که معنایی که مراد نیست با کلمه‌ای دیگر تناسب داشته باشد؛ ۳. ایهام توکید، آن است که کلمه یا تعبیری تکرار شود و در هرجا معنایی متفاوت داشته باشد؛ ۴. ایهام طباق یا ایهام تضاد، به خلاف ایهام تناسب، معنایی که مراد نیست با کلمه‌ای دیگر یا سایر اجزای کلام تضاد داشته باشد؛ ۵. ایهام عکس، آن است که کلمۀ ایهام‌دار تکرار شود؛ چنان‌که غالباً دومی ایهام دارد و اولی ندارد. انواع دیگر ایهام عبارت‌اند از ایهام مجرد، ایهام مرشح، ایهام موشح، ایهام مرکب و ایهام تشابه.