تعاون در ایران
تعاون در ایران
در ایران از دیرباز علاوه بر افراد متمکن و نیکوکار که برای ایجاد رفاه عمومی به یک سلسله اقدامات عمرانی ازقبیل ساختن راه، ایجاد پل، ساخت مدرسه و غیره مبادرت می‌کردند، مردم عادی نیز به صورت‌های گوناگون در چنین اموری شرکت داشتند. بارزترین نمونه این نوع همکاری در میان مردم روستاها بود که تا به امروز نیز ادامه دارد. تأکید اسلام بر همکاری جمعی و یاری‌رساندن به یکدیگر در کارهای خیر و به‌طور کلی اقدامات نیکوکارانه و انسان‌دوستانه و رفتار بی‌نظیر پیشوایان اسلام در دستگیری از نیازمندان و پیشگامی در امور خیر از موجبات مهم گسترش روح تعاون در میان مردم مسلمان کشور ما بوده که آثار گستردۀ آن را در جای‌جای کشور به روشنی می‌توان دید. آیۀ شریفۀ تَعاوَنوا عَلَی البرِّ و التقوی (مائده، ۲) همواره سرلوحۀ مردم مسلمان در تلاش‌های خیراندیشانه بوده است. تعاونی‌های سنتی از انواع مهم مشارکت در جامعه ایرانی بوده است که با نام‌های مختلف وجود دارد؛ اما امروزه با وقوع دگرگونی‌های اجتماعی و اقتصادی در جامعۀ روستایی ضمن کاهش کار گروهی سنتی نوع جدیدی از همکاری در این جوامع متداول شده است. پیشینۀ ایجاد تعاونی‌های رسمی در کشورهای غربی به آغاز قرن ۱۹ بازمی‌گردد، اما در ایران به‌رغم آن‌که نوع سنتی آن از دیرباز وجود داشته، از پیدایش تعاونی‌های رسمی بیش از چند دهه نمی‌گذرد. آغاز تعاونی رسمی در ایران از لحاظ تشکیل و ثبت فعالیت رسمی به ۱۳۱۴ش برمی‌گردد که اولین شرکت تعاونی روستایی در گرمسار به همت دولت وقت ایجاد شد. از آغاز تشکیل تعاونی‌ها در ایران تا ۱۳۲۰ش سه شرکت تعاونی روستایی با عضویت ۱۰۵۰ کشاورز به‌وجود آمد. در ۱۳۲۰، دولت برای گسترش تعاونی‌ها و آشناکردن مردم با مفاهیم آن اقداماتی انجام داد، اما با وقوع جنگ جهانی دوم این فعالیت‌ها متوقف شد و پس از جنگ از دو سو ادامه یافت؛ از یک‌سو کسانی که از تعاونی‌های سایر کشورها اطلاعاتی داشتند، برای پاسخ‌گویی به مشکلات، به تشکیل تعاونی‌های مصرف در سطح شهر اقدام کردند و از سوی دیگر برخی مؤسسات خارجی در زمینۀ تأسیس و اداره شرکت‌های تعاونی فعالیت‌هایی در ایران انجام دادند. پس از شهریور ۱۳۲۰ از سوی بعضی کشورها هیئت‌هایی برای ارائه کمک‌های فنی در امور اقتصادی و اجتماعی، ازجمله پیدایش و توسعه شرکت‌های تعاونی، وارد ایران شدند که برخی از آنها عبارت بودند از مؤسسات وابسته به سازمان ملل؛ هیئت‌های اقتصادی و عمرانی امریکا در ایران (اصل چهار)؛ بنیاد فورد و خاور نزدیک. تعداد تعاونی‌های تشکیل‌شده (اعم از صندوق‌های تعاونی روستایی و تعاونی‌های مصرف) تا ۱۳۳۰ به‌زحمت به صد شرکت می‌رسید که اغلب آنها هم فعالیت مؤثر و چشمگیری نداشتند. در ۱۳۳۲، اولین قانون تعاونی ایران که با الهام از قوانین خاص دیگر کشورها تهیه شده بود، به‌صورت لایحۀ قانونی به تصویب رسید و در ۱۳۳۴ لایحۀ مزبور با اصلاحاتی از تصویب مجلس وقت گذشت و اولین قانون تعاون ایران تصویب شد که پایه و اساس تعاونی‌های زیادی قرار گرفت. در ۱۳۵۰، قانون شرکت‌های تعاونی با مطالعۀ قوانین سایر کشورها تهیه و تصویب شد که موادی از آن هنوز هم مبنای کار تعاونی‌هاست.
انواع تعاونی‌ها در ایران. ۱. سازمان مرکزی تعاونی کشور؛ این سازمان در ۱۳۴۶ تشکیل و در ۱۳۵۰ به وزارت تعاون و امور روستاها ملحق شد و در ۱۳۵۶، پس از انحلال آن وزارتخانه، تحت نظارت وزارت بازرگانی درآمد که تا زمان تشکیل وزارت تعاون (۱۳۷۰) به همین صورت به‌کار خود ادامه داد و سپس براساس قانون بخش تعاون (مصوب شهریور ۱۳۷۰) به وزارت تعاون منتقل شد. شرکت‌های تعاونی و اتحادیه‌های تعاونی تحت پوشش سازمان مرکزی تعاون کشور در پایان بهمن‌ماه ۱۳۵۷ عبارت بودند از شرکت‌های تعاونی که مجموع شرکت‌های تعاونی تحت پوشش سازمان مرکزی تعاون کشور اعم از مصرف، مسکن، اعتبار، توزیعی، و خدماتی شهری غیر کارگری را تشکیل می‌دادند و تعداد آنها برابر با ۱۳۴۰ واحد و اعضای آنها بالغ بر ۸۰۳,۸۹۳ نفر بود؛ اتحادیه شرکت‌های تعاونی: تعداد ۲۰ اتحادیه تعاونی شهری غیر کارگری تأسیس شد که اعضای آنها ۳۶۹ شرکت تعاونی بود. ۲. سازمان مرکزی تعاون روستایی؛ این سازمان در ۱۳۴۶ تشکیل شد و در سال‌های اخیر تحت نظارت وزارت کشاورزی اداره می‌شد و در پایان بهمن ۱۳۵۷ مجموعاً ۲,۹۳۹ شرکت تعاونی روستایی با ۳,۰۱۰,۲۰۲ نفر عضو را تحت پوشش قرار می‌داد. تعداد اتحادیه‌های شرکت‌های تعاونی روستایی در پایان بهمن ۱۳۵۷ معادل۱۵۳ واحد با ۲,۹۲۳ عضو بود. ۳. شرکت‌های تعاونی کارگری؛ شرکت‌های تعاونی کارگری اعم از کار و تولید، مصرف و مسکن در ۱۳۴۶ تشکیل شد و تعداد آنها تا پایان بهمن ۱۳۵۷، ۱,۶۷۳ واحد با ۴۲۳,۸۴۰ عضو بود. در بهمن سال مذکور تعداد اتحادیه‌های کارگری یک واحد با ۵۱۰ شرکت تعاونی عضو ثبت شده است. ۴. شرکت‌های تعاونی تولیدی روستایی؛ از اقدامات دیگری که پس از تقسیم اراضی در ایران به‌منظور یکپارچه‌کردن اراضی انجام گرفت تشکیل واحدهایی با عنوان تعاونی‌های تولید بود که در ۱۳۴۹ به تصویب رسید. تعداد تعاونی‌های تولید روستایی تا بهمن ۱۳۵۷ بالغ بر ۳۹ شرکت بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعاون به‌عنوان راهی مهم برای توسعۀ اقتصادی و معیاری برتر جهت اشتغال مطرح و از اهمیتی ویژه برخوردار شد و به قانون اساسی راه یافت.(اصل ۴۳ و ۴۴). بنابر اصل ۴۴ قانون اساسی، نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران بر پایۀ سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی است و لذا بخش تعاونی از ارکان سه‌گانه اقتصاد است. برخی از وظایف مربوط به بخش تعاون به شرح زیر است: همکاری در تأسیس و گسترش تعاونی‌ها با جلب مشارکت عمومی و شوراهای اسلامی؛ ایجاد زمینه‌های همکاری و هماهنگی بین تعاونی‌ها و بین اتحادیه‌های تعاونی و سایر بخش‌های اقتصادی با کمک به شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی در ارائه خدمات مالی و حسابداری و حسابرسی؛ اجرای برنامه‌های ترویج و آموزش تعاون برای تفهیم و تعمیم روش‌ها و برنامه‌های مختلف تعاونی؛ ایجاد تسهیلات لازم جهت توسعه فعالیت تعاونی‌ها در امور تولیدی و فراهم‌آوردن موجبات صدور تولیدات آنها؛ انجام تحقیقات آماری و اطلاعاتی و مطالعه دربارۀ فعالیت تعاونی‌ها در زمینۀ شناخت نارسایی‌ها و نیازهای آنان. دربارۀ شرکت‌های تعاونی و انواع آن ← شرکت_تعاونی