تیلیش، پل (۱۸۸۶ـ۱۹۶۵)
تیلیش، پُل (۱۸۸۶ـ۱۹۶۵)(Tillich, Paul)
متأله لوتری و اگزیستانسیالیست آلمانی. در برلین، هاله[۱] و توبینگن[۲] الهیات و فلسفه خواند. در جنگ جهانی اول شرکت کرد و آن را گسستی میان خوش‌بینی قرن ۱۹ و اضطراب عصر جدید دانست. مطالعۀ احوال پیامبران و آثار مارکس و نیچه او را به نقد ناتوانی زبان دینی کشاند. هنگامی که در ۱۹۱۸ به برلین رفت، سوسیالیست شده بود و در کنار تدریس دانشگاهیسوسیالیسم دینی (۱۹۲۰ـ۱۹۲۴) را منتشر کرد. در ماربورگ[۳]، تحت تأثیر هایدگر، به تحلیل هرمنوتیک[۴] و اگزیستانسیالیسم[۵] علاقه‌مند شد. کتابش به نام عزم سوسیالیستی، که یکی از نخستین نقدهای ریشه‌ای علیه ناسیونال سوسیالیسم به‌شمار می‌آمد، موجب فرارش به ایالات متحدۀ امریکا شد (۱۹۳۳). در هاروارد و شیکاگو به تدریس پرداخت. در کتاب سه جلدی‌اش الهیات نظام‌مند (۱۹۶۳ـ۱۹۵۱) روش همبستگی[۶] را برای پاسخ به پرسش‌های جهان معاصر به یاری وحی مسیحی بررسی کرد. این اثر، علی‌رغم لحن اگزیستانسیالیستی‌اش، با روان‌شناسی یونگ[۷] و مابعد‌الطبیعۀ نومدرسی[۸] آمیخته شده است. تیلیش در تأملات زندگی‌نامه‌ای (۱۹۶۸)، یکی از مهم‌ترین مسائل مدرنیته را شکاف میان عقلانیت علمی و دین‌های سنتی، به‌خصوص مسیحیت، می‌داند. جدایی دین و عرف‌گرایی نشان‌دهندۀ گرایش فزاینده به رهاسازی، بدون بنیان نهایی است. از نظر تیلیش کلمۀ «خدا» فقط دال بر بُعد نامشروط در هستی و در معناست که در همه چیز حاضر و از همه چیز دور است.