مجنون ( ـ ح ۸۰ق)
مَجنون ( ـ ح ۸۰ق)
(نام اصلی: قیس بن ملوّح عامری؛ مجنونِ لیلی؛ مجنون بن عامر) عاشق افسانه‌ای و شاعر عرب. بر مبنای شایع‌ترین روایت، مجنون از طفولیت عاشق لیلی بود، امّا خانوادۀ معشوقه که از رفتار قیس ناخوشنود بودند، لیلی را به دیگری شوهر دادند. شیدایی مجنون فزونی گرفت و او را به آوارگی و جنون کشانید و همدم جانوران بیابان کرد، تا سرانجام دور از آدمیان جان سپرد. درون‌مایۀ شعر مجنون، عشق او به لیلی است. سرنوشت قیس، جز در جنون وی، به تجارب عارفانه نزدیک است. در عین حال، اختلال روحی او، عقوبت زیر‌پای‌نهادن عرف‌های اجتماعی است. از همین رو قصۀ مجنون بر دیگر حکایاتی از همین دست سبقت جست و در ادبیات مشرق‌زمین نماد عشق پاک شد و صورتی مستقل از شعر عربی یافت و به نیکوترین وجه در داستان‌های فارسی، از‌جمله لیلی و مجنون نظامی گنجوی، جلوه‌گر شد. داستان لیلی و مجنون را می‌توان از جنبه‌های گوناگون تفسیر کرد. برخی از منابع قدیم، چون الشعر و الشعراء ابن قُتَیبه و اغانی ابوالفرج اصفهانی حتی در موجودیت مجنون شک دارند و جمعی از خاورشناسان وی را شخصیتی افسانه‌ای تلقی کرده‌اند. دیوان منتسب به مجنون را، عده‌ای، از شاعری به نام ابوبکر والِبی دانسته‌اند. بسیاری از اشعار دیوان مجنون سروده‌هایی دلنشین است که محیطی بدوی را توصیف می‌کند. در این اشعار عشق‌‌ِ یار با اندوه دوری از دیار در هم آمیخته است. داستان لیلی و مجنون، در زبان‌های فارسی، عربی و ترکی، دست‌مایۀ قصه‌ها و نمایش‌نامه‌های بسیاری به نظم و نثر بوده است.