مرو، شهر
مَرْو، شهر
(یا: ماری[۱]؛ مرو شاهجان) شهر صنعتی در جنوب شرقی کشور ترکمنستان، واقع در دلتای رود مرغاب[۲] در کانال قراقوم، با ۱۱۴,۳۰۰ نفر جمعیت (۲۰۰۱). در واحه[۳]ای پنبه‌خیز در صحرای قراقوم واقع شده است. تولید و فرآوری پنبه و پشم، صنعت مهم این ناحیه است. ذخایر عظیم گاز در شتلیغ[۴]، ۲۰کیلومتری غرب شهر، قرار دارند. مرو شهر باستانی در خراسان بزرگ در جمهوری ترکمنستان امروزی است و تأسیس آن را از دورۀ آنتیوخوس اول (۲۸۱ـ۲۶۱پ‌م) می‌دانند. در اوستا از این ناحیۀ یاد شده است. در دوران هخامنشی تمدن کشاورزی پیشرفته‌ای داشت. در عهد اشکانی شاهراه کاروانی آسیای غربی به چین از مرو می‌گذشت. یزدگرد سوم در آن‌جا کشته و مدفون شد (۳۱ق/۶۵۱م) از همین‌رو ایرانیان این شهر را خداه دشمن لقب دادند. در همان سال اعراب مرو را فتح کردند و در ۵۱ق زیاد بن ابیه ۵۰هزار خانوار عرب را از بصره و کوفه به این شهر کوچاند. زمام امور شهر در ۱۳۰ق به‌دست ابومسلم افتاد. در اوایل خلافت بنی عباس پایتخت شرقی خلافت بود. طاهریان و صفاریان نیشابور را به‌جای مرو پایتخت خود کردند. در زمان سامانیان همچنان شهری پررونق بود. در ۴۲۸ق، پایتخت نیمۀ شرقی امپراتوری سلجوقی شد و سلطان سنجر برای خود آرامگاهی (دارالآخره) در آن ساخت. در ۵۳۶ اتسز خوارزمشاه خزانۀ سلجوقیان را تصرف کرد. در ۵۴۸ق ترکان غُز مرو را گرفتند. در حملۀ مغول ویران شد و عدۀ کثیری از ساکنانش قتل‌عام شدند. در ۸۰۸ق شاهرخ تیموری در آبادی آن کوشید. در زمان صفوی پیوسته در معرض تهاجم ازبکان بود. در اواخر قرن ۱۸ امیر بخارا به مرو حمله کرد و بایرام علی‌خان قاجار، حاکم مرو قدیم، را کشت (۱۷۸۵م) و سدّ سلطان بند را ویران و شهر را نابود کرد. مرو در ۱۸۸۴م به‌تصرّف روس‌ها درآمد و از ۱۹۲۴ جزو ترکمنستان شوروی شد. در ۱۹۳۵ شهر جدید بایرام علی در ناحیۀ مرو احداث شد و با ساختن راه‌آهن و دو سد و احیای سیستم آبیاری روبه ترقی گذاشت. مرو قدیم سیستم آبیاری پیچیده و پیشرفته‌ای داشت که یک متولّی (مُقَسّم الماء) متصدی امور آن بود. آب ناحیه از سدی تأمین می‌شد که بر رود مرغاب ساخته بودند. اوج آبادی و رفاه مرو در قرن ۲ق بود. این شهر امروزه ماری نامیده می‌شود.