نجف
نَجَف
(یا: مشهد علی) شهری در نزدیکی رود فرات، در عراق، به فاصلۀ ۱۰کیلومتری شهر قدیمی کوفه، مرکز خلافت امام اول شیعیان. جمعیت آن ۵۲۹,۴۰۰ نفر است (۲۰۰۱). مهم‌ترین شهر زیارتی شیعیان، پس از مکه و مدینه، است. پس از شهادت علی بن ابی‌طالب، پیروانش پیکر آن امام را از بیم امویان پنهانی به‌خاک سپردند. به‌همین سبب مواضع متعددی برای قبر آن حضرت مشهور شد که یکی از آن‌ها شهر نجف (یا نجف اشرف یا مشهد علی) است. شیعیان افغانستان مدفن امام را در مزارشریف می‌پندارند. محل زیارتگاه علی بن ابی‌طالب از اعصار پیش از اسلام مورد احترام بوده است و مشهور است که قبور آدم و نوح نیز در آن‌جاست. ظاهراً شهر نجف را هارون‌الرشید بنا نهاد، اما نخستین گنبد بزرگ مدفن، به دستور ابوالهیجاء همدانی ساخته و با فرش‌ها و پرده‌های گرانبها آراسته شد. پس از ابوالهیجاء، عضدالدولۀ دیلمی به زیارت قبر شریف مشرف شد و آن را تعمیر کرد. عضدالدوله و دو پسرش، شرف‌الدوله و بهاءالدوله، نیز در آن‌جا دفن شده‌اند. سنی‌های متعصب بغداد در ۴۳۳ق این شهر را به آتش کشیدند، اما بخش اعظم آن به‌سرعت بازسازی شد. ملکشاه سلجوقی و خواجه نظام‌الملک در ۴۷۹ق به زیارت مشهدان (نجف و کربلا) رفتند. حاکم مغول بغداد در ۶۶۱ق از فرات به نجف نهری کشید که گل‌ولای آن را پر کرد. این نهر در ۹۱۴ق به فرمان شاه‌اسماعیل صفوی لایروبی و ترمیم و به نام نهر شاه معروف شد. در ۱۹۱۲، آب این نهر با لوله‌های آهنی به نجف منتقل شد. ایرانیان در ۱۰۳۲ق مدتی بغداد، نجف، و کربلا را فتح کردند، اما در ۱۰۴۸ق بار دیگر عثمانی بر آن مسلط شد. طی دو قرن بعد این شهر مورد حملۀ قبایل بدوی سمت صحرای سوریه و حملات وهابیون بود. نجف در دوران عثمانی تاحدی خودمختاری داشت. در اواسط قرن ۱۸ شورش‌هایی علیه باب عالی، دربار عثمانی، درگرفت که بی‌رحمانه سرکوب شد. نجف به رهبری علمای بزرگ شیعه در پیروزی انقلاب مشروطیت ایران و شورش عراق علیه سلطۀ بریتانیا (۱۹۲۰) نقش مهمی داشت. اگرچه با تأسیس حوزۀ علمیۀ قم نجف دیگر یگانه مرکز مهم علوم دینی اسلام شیعه شمرده نمی‌شد، همچنان اهمیت پیشین خود را حفظ کرده است. در زمان اقامت امام خمینی در این شهر (۱۳۴۴ـ۱۳۵۷) نجف پایگاه اصلی مخالفان رژیم سابق ایران بود. پیش از اخراج انبوه ایرانیان از عراق در دوران حکومت حزب بعث در عراق، یک‌چهارم جمعیت نجف ایرانی بودند. گورستان بزرگ وادی‌السلام در این شهر است.