همگرایی چشمی
همگرایی چشمی (Esotropia)
(یا: همگرایی چشم؛ چشمان همگرا؛ ایزوتروپی) از بیماریهای چشم، تمایل چشم به سمت بینی. گونهای از انحراف چشم یا لوچی یا چپچشمی است. در فارسی اغلب آن را «انحراف چشم به داخل» یا «چشم ضربدری» معرفی کردهاند، ولی «همگرایی چشمی» در مقابل «واگرایی چشمی»، شناسهای گویاتر و کوتاهتر است؛ یعنی دو چشم به سوی هم گرایش داشته و کرۀ چشم به سمت دیگری حرکت کرده است. انحراف چشم چهار حالت دارد: همگرایی، واگرایی یا تمایل چشم به بیرون[۱]، بالاگرایی یا تمایل چشم به سمت بالا[۲]، پایینگرایی یا تمایل چشم به سمت پایین[۳]. گاه یک چشم و گاهی دو چشم به این بیماری مبتلا میگردند. فراوانی آن در جهان یک تا دو درصد و از بیماریهای شایع چشم است. واژۀ Esotropia ریشهای یونانی دارد و مرکب از دو واژۀ ESO (به طرف داخل) و tropia (انحراف، تمایل، چرخش) است. همگرایی چشمی هشدار میدهد که در جاهای دیگر بدن، مشکلاتی چون وجود ژن معیوب، بیماری چشمی، اختلال مغزی مثل سکته، اختلال در دستگاه عصبی، بیماری سیستمیک چون دیابت و بیماری تیروئید وجود دارد.
انواع و علل
همگرایی چشمی براساس سن به دورۀ نوزادی و دیگر دورههای زیستی؛ براساس پیوستگی زمانی به همیشگی و گهگاهی؛ براساس تمرکز چشم به تطابقی و غیرتطابقی تقسیم شده است. همگرایی چشمان نوزادان دلایل و ویژگیهای خاص خود را دارد؛ افراد دارای همگرایی چشمی در دورههای جوانی، میانسالی و سالمندی هم شرایط ویژه خود را دارند. همگرایی چشمی در بعضی، همیشگی[۴] و در بعضی دیگر موقت و گهگاهی[۵] است. همگرایی گهگاهی را در اصطلاح پزشکی، ایزوفوریا[۶] مینامند. افرادی که به اشتباه، دارای همگرایی چشمی دانسته شدهاند، هم ایزوفوریا خوانده میشوند. فوریا به معنی ناپیدا است؛ ولی در اصطلاح پزشکی همۀ انحرافهای چشمی موقت یا اشتباه را با پسوند فوریا بیان میکنند.
تاکنون این علتهای مؤثر در پیدایش همگرایی شناسایی شدهاند: ارثی (ژنتیکی)، آسیب بیرونی چون ضربه در ورزش، بیماری چشمی چون عیوب انکساری و خستگی چشمی. همگرایی چشمی در نوزادان و کودکان اگر ارثی و بر اثر اختلال انکساری باشد از نوع تطابقی است. این وضعیت ممکن است پس از کودکی هم ادامه پیدا کند. گروه دیگر نوزادان، همگرایی تطابقی دارند، ولی علت آن رشد غیرطبیعی عضلات چشم یا اختلال در نگهدارندههای عضلانی چشم است. اختلالات عضلهها و ماهیچههای چشم هم بر اثر ناکارآمدی اعصاب عضلات، آسیبهای مغزی، ضربه به چشم، بعضی بیماریهای چشم چون بیماری سلولهای حرکتی میتواند باشد. جراحی چشم یا بعضی بیماریهای چشم گاه در پیدایش همگرایی همیشگی تأثیر دارند.
نشانهها
تمایل چشم به سمت بینی، چپ نگاه کردن، پلک زدن بیش از حد، کمبینایی، تاربینی، کاهش میدان دید، دوربینی بهتر، نزدیکبینی بدتر و دوبینی. برای همگرایی چشمی گهگاهی علاوه بر علائم یادشده این نشانها را هم ذکر کردهاند: خشکی چشم، سردرد، فشار چشم و مشکل در خواندن.
تشخیص و درمان
چشمپزشکان نسبت به بیماران همگرای چشمی معمولاً با اقدامات از این قبیل به تشخیص میرسند: بررسی سابقۀ خانوادگی، آزمایش اندازۀ بینایی، اجرای آزمون پوشش (پوشاندن یک چشم و تمرکز با چشم دیگر)، سنجش حرکات چشم، آزمایش انکسارسنجی و بررسی پشت چشم بهویژه شبکیه. پس از این اقدامات و جمعآوری اطلاعات به درمان میپردازند. بر اساس شرایط بیمار یکی از این گزینههای درمانی تعیین میشود: تجویز عینک یا لنز تماسی برای افراد دارای اختلال انکساری با هدف درمان مشکل تمرکز و ناسازبینی؛ تجویز لنز منشوری برای افراد دارای ناهماهنگی چشمی؛ بینایی درمانی[۷] شامل انواع تمرینها و اقدامات عملی برای هماهنگسازی و تراز چشمها؛ جراحی به هنگام پیشرفتگی بیماری و عدم موفقیت روشهای دیگر؛ تجویز دارو برای کاهش آثار، نه درمان قطعی.
بیماریهای مرتبط
همگرایی چشمی با بعضی بیماریهای دیگر چشمی تعامل دارد. تنبلی چشمی از یکسو توسط همگرایی چشمی پدید میآید و از دیگر سو تنبلی چشم باعث تشدید همگرایی میشود. عیوب انکساری (دوربینی، نزدیکبینی و کژبینی) هم با همگرایی ارتباط داشته و باعث تشدید یکی و بهتر شدن دیگری میشود. هرگاه اختلال ماهیچهای چشم علت پیدایش همگرایی باشد و این همگرایی، دوبینی را پدید آورد، این دو پیوند دارند. ولی در مواردی، دوبینی و همگرایی هیچ نسبتی ندارند. همچنین همگرایی گاه باعث نابینایی و آسیب به دید سهبعدی میشود. به این ترتیب همگرایی چشمی به عنوان یک بیماری با بیماری دیگر، شبکهای را تشکیل داده و زمینۀ آسیبزا فراهم میآورند.