پان ایرانیسم
پانْ‌ایرانیسم
عقیده‌ای سیاسی مبتنی‌بر اتحاد همۀ اقوام و نژادهایی که فرهنگ ایرانی دارند، ازجمله آذربایجانی‌ها، آسی‌ها، بلوچ‌ها، زازاها، کردها، پشتون‌ها، تاجیک‌ها و به‌طور‌کلی همۀ اقوام ساکن در فلات ایران. پان‌ایرانیسم برخلاف پان‌ترکیسم و پان‌عربیسم، مبتنی‌بر اندیشه‌های نژادی یا زبانی نیست و بیشتر به عناصر تاریخی و فرهنگی تکیه دارد. مکتب پان‌ایرانیسم در ۱۵ شهریور ۱۳۲۶ش توسط گروهی از جوانان پایه‌گذاری شد. آنان با مطالعۀ تاریخ به این نتیجه رسیدند که ایران از ۱۱۹۲ق دچار تجزیه شده، اما شگفتا که همچنان نام ایران باقی مانده است. با توجه به این مسائل، بنیانگذاران مکتب پان‌ایرانیسم بر این عقیده بودند که آنچه به نام ایران خوانده می‌شود، در واقع تمامی ایران نیست. آنان سبب ضعف و ناتوانی کشوری که امروزه ایران نامیده می‌شود، کشوری که افغانستان نام دارد، سرزمینی که به نام قفقاز زیر سیطرۀ روس‌هاست، و منطقه‌ای که آن را به نام جعلی ترکستان روس می‌خوانند، در جدا افتادن از یکدیگر می‌دانستند و راه نجات را در وحدت و یکپارچگی می‌دیدند. از این‌روی، نام پان‌ایرانیسم را که منطبق با اندیشه‌هایشان بود، برگزیدند. تا ۱۳۳۲ش، بر بنیاد اندیشۀ پان‌ایرانیسم سه حزب تشکیل شد؛ پرچمداران پان‌ایرانیسم به رهبری محمد مهرداد، حزب ملت ایران به رهبری داریوش فروهر، و حزب پان‌ایرانیسم به رهبری محسن پزشک‌پور. این عقیده هم‌اکنون نیز کمابیش در میان برخی گروه‌ها و احزاب سیاسی، اغلب در خارج از کشور، رایج است و اشخاصی هم تحت این عنوان به فعالیت سیاسی می‌پردازند.