اسپانیایی، هنر

اِسپانیایی، هنر (Spanish art)

نقاشی و مجسمه‌سازی اسپانیا. هنر اسپانیایی با دو سنّت اروپایی و اسلامی شکل گرفت و با سلایق تأثیرگذار محلّی انطباق یافت. در هنر اسپانیا، سبک‌ها صرف‌نظر از آن‌که از چه منبعی تأثیر گرفته باشند، اغلب دگرگونه می‌شوند و حال‌وهوای اسپانیایی می‌یابند.

پیشینۀ تاریخی. اسپانیا از ۲۱۸پ‌م تا ۴۱۴م تحت سیطرۀ روم بود؛ ویرانه‌های بسیاری با معماری رومی، موزائیک کاری‌ها، و قطعه‌هایی از نقاشی‌های دیواری آن دوره برجا مانده است. این سرزمین در ۴۱۴م به اشغال ویزیگوت‌ها، و در ۷۱۱م به اشغال عرب‌ها درآمد. ویزیگوت‌ها بر تکامل هنری اسپانیا چیزی نیافزودند، فقط میثاق‌های رومی را ناشیانه پی‌ گرفتند. تمدن اسلامی، دورۀ درخشانی بود و در پیشرفت هنر و معماری اسپانیا نقش مهمی داشت.

قرن‌های ۹ و ۱۰م. منشاء نقاشی در اسپانیا را می‌بایست در نسخ خطی مذّهب آن و تزیینات دیواری باقی‌مانده جست‌وجو کرد. از این دوره نسخ خطی بسیاری باقی مانده است، که تأثیرات عمیق اسلامی و بیزانسی را نشان می‌دهند. این هنر در سبکی موسوم به مستعربی تجلّی یافته است، و می‌توان آن را نخستین هنر واقعاً ملّیِ اسپانیا برشمرد.

قرن‌های ۱۱ و ۱۳م. در شمال اسپانیا، به‌ویژه در کاتالونیا، سبک رومانسک (رومی‌وار) ریشه گرفت، و اسپانیا را به جریان غالب تحوّل هنری اروپا کشاند، که دیوارنگاره‌های رنگین و جسورانۀ کلیساها بهترین جلوه‌گاه آن بود ـ اسپانیا بیش از دیگر کشورها از نمونه‌های دیوارنگاری این دوره برخوردار است. در جنوب اسپانیا که تحت سیطرۀ اعراب مغربی بود (۷۱۱ـ۱۴۹۲م)، اسلام برترین نفوذ را داشت.

قرن‌های ۱۳ و ۱۴م. در‌طی این دورۀ گوتیک، هنر ایتالیا، به‌ویژه مکتب نقاشی سیِنا، به‌نحو بارزی در هنر اسپانیا تأثیر نهاد؛ آثار فرّر باسّا، نخستین نقاش شناخته‌شدۀ اسپانیایی و بنیادگذار مکتب کاتالان، به‌نحو آشکاری بازتابندۀ این تأثیرپذیری است. مکتب مهمی متشکل از تذهیب‌کارانِ نسخ خطی، در دربار آلفونسوی دهم شاه کاستیل (دوران سلطنت ۱۲۵۲ـ۱۲۸۲م) شکل گرفت؛ این مکتب بازتابی بود از تأثیر فرانسه که در اوایل دورۀ گوتیک اعتبار یافته بود.

قرن ۱۵م. وحدت اسپانیا در ۱۴۷۲م، پیشرفتی سریع در هنرها را در پی داشت که عمدتاً از حمایت فردیناند و ایزابل ناشی می‌شد. سبک شکوفاشدۀ اسپانیایی ـ فلاندری، بر نقاشی فلاندری (به‌ویژه آثار وان آیک و وان در وایدن)، و نیز سنّت‌های مغربی مبتنی بود. فرناندو گالیگو (ح ۱۴۴۰م ـ پس از ۱۵۰۷)، و لوئیس دالمائو (فعال در ۱۴۲۸ـ۱۴۶۰م) از برجسته‌ترین نمایندگان آن به‌شمار می‌روند. تأثیر رنسانسِ ایتالیا در آثار پدرو برّوگته، نقاش دربار، آشکار است.

قرن ۱۶م. تأثیر همه‌جانبۀ رنسانس ایتالیا در نقاشی‌های لوئیس دِ مورالس ( ـ۱۵۸۶)، که قویاً از لئوناردو داوینچی تأثیر گرفت، و نقاشی‌ها و مجسمه‌های آلونسو برّوگته (نخستین مجسمه‌ساز برجستۀ اسپانیایی) بازتاب یافته است. اِل گرکو هنرمند شاخص اواخر قرن ۱۶، و نخستین شخصیت مهم در هنر اسپانیا بود. او که در کرت به‌دنیا آمده بود، سبک مانریسم (شیوه‌گری) خاص خود را از شمایل‌نگاری یونانی و مکتب ونیزی برگرفت. دیگر نقاشان بزرگ قرن ۱۶ عبارت بودند از خوان دِ خوانس (ح ۱۵۲۳ـ۱۵۷۹)، خوان دِ لاس روئلاس (ح ۱۵۵۸ـ۱۶۲۵)، و لوئیس دِ وارگاس.

قرن ۱۷م. هنری خشک و عمیقاً دینی بر این دوره، که شاخصِ ‌گذار از مانریسم به باروک بود، تسلط داشت؛ نقاشان آن عبارت بودند از ریبرا، موریلو، سورباران، خوان دِ بالدس لیال (۱۶۲۲ـ۱۶۹۰)، ریبالتا، و ولاسکز، شخصیت سرآمد عصر خویش. آلونسو کانو، و مونتانس (۱۵۶۸ـ۱۶۴۹) از مجسمه‌سازان برجستۀ قرن ۱۷ بودند؛ در این دوره نوعی مجسمۀ چوبی رواج یافت که شور و حرارت عمیق دینی، ویژگی آن بود.

قرن‌های ۱۸ و ۱۹م. با ظهور بوربون‌ها در قرن ۱۸، تأثیرات خارجی مجدداً آشکار شد. سلسله‌ای از نقاشان خارجی در دربار اسپانیا مستقر شدند، و با اهمیت‌‌یافتن مادرید، ویژگی‌های ناحیه‌ای رنگ باخت. اصالت اسپانیایی در هنر گویا نمود پیدا کرد؛ هنر قرن ۱۸ اسپانیا تحت سلطۀ هنر گویا بود. آثار او در هنر قرنِ ۱۹ اروپا تأثیر شگرفی برجا نهاد. هنر اسپانیا در قرن ۱۹ تنزّل یافت، هرچند هنرمندانی همچون اسکیوِل (۱۸۰۶ـ۱۸۵۷)، لوپز ای پورتانیا، و ماریانو فورتونی (۱۸۳۸ـ۱۸۷۴) آثار چشمگیری آفریدند.

قرن ۲۰م. هنر قرن ۲۰ اسپانیا در اروپا بسیار تأثیرگذار بود؛ ازجمله هنرمندان برجسته‌ای که بسیاری از آنان در خارج از اسپانیا هنرآفرینی می‌کردند، عبارت‌اند از خوان گریس، خوان میرو، سالوادور دالی، و پیکاسو، که بسیاری او را نوآورترین هنرمند قرن می‌دانند. آنتونی تاپیس، و مودستو کوئیسارت (۱۹۲۵ـ ) از هنرمندان شاخص اسپانیایی در نیمۀ دوم قرن بیستم‌اند.

---